Uluslararası ekonomik ilişkiler; mal, hizmet ve faktör hareketleri biçiminde görülür. Herhangi bir ülkenin, diğer ülkeler ile bu tür ilişkilere girmeksizin ekonomik kalkınması mümkün olamaz.
Ülke, üretim hacmini genişletebilmek için bir başka ülkeden yatırım malı, ara malı, ham madde satın almak ve teknoloji transferi yapmak zorundadır.
Bunları gerçekleştirebilmek için, ülkenin yeterli döviz birikimine sahip olması gerekir. Bu birikim ise diğer ülkeler ile ekonomik ilişkiler kurularak sağlanabilmektedir. Ülke ihracat ve turizm sektörlerini teşvik edecek ya da borçlanacaktır.
Ödemeler dengesi (ödemeler bilançosu) bir ülkenin dış dünya ile olan ekonomik ilişkilerinin sistematik kaydıdır. Ödemeler dengesinin olumlu olması demek uluslararası ekonomik işlemlerin o ülke için olumlu yönde (döviz kazandırıcı şekilde) değişmesi demektir.
Ülkenin ödemeler dengesi, bir evin yıllık gelir ve giderlerine benzetilebilir. Ailenin çalışması sonucu elde ettiği gelir, evin ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetlerin alımına harcanır. Bir ev gelirinin tümünü harcarken ihtiyaçlarını karşılaya-biliyorsa ödemeler dengesi tam dengede bulunan bir ülke ile aynı özelliği gösterecektir.
Eğer aile gelirinden daha fazlasını harcarsa ödemeler dengesi açığı var demektir. Eğer bu evin geliri giderinden fazla ise ödemeler dengesi fazlası var demektir.
Ödemeler dengesi, ülkenin belirli bir süre içinde (genellikle bir yıl) diğer ülkelerle yaptığı ekonomik işlemleri gösteren bir hesap cetvelidir. Bu işlemler sonucu ülkelere giren dövizler ülkelerin ekonomilerine olumlu (+) katkı sağlarken çıkan dövizler ise ülke ekonomilerini olumsuz (-) yönde etkiler.
Ödemeler dengesi; ülkenin mal, hizmet ve sermaye akımları bağlamında dış dünyadan sağladığı gelirlerin, yaptığı ödemelere eşit olup olmadığını göstermektedir. Bir ülke kazandığından daha fazlasını harcıyorsa aradaki farkın başka ülkelerden borç alınarak veya önceden kazanılmış dövizlerin kullanılması yoluyla karşılanması mümkündür.
Bu dengenin açık veya fazla vermesi, millî gelir seviyesi, büyüme hızı, fiyatların genel seviyesi gibi makro ekonomik büyüklükleri önemli ölçüde etkilemektedir. Ödemeler dengesi; cari işlemler, sermaye hareketleri, rezerv hareketleri ile net hata ve noksandan oluşmaktadır.