Kır Yerleşmeleri Nedir? Doku ve Şekil Özelliklerine Göre Yerleşmeler

Kır yerleşmeleri, genel olarak tarım ve hayvancılıkla geçinen insanların yaşadığı yerleşim birimleridir. Tarım ve hayvancılıkla geçinen insanların hayatında doğal faktörler çok önemli yer tutar.

Kırsal yerleşmelerde evler şehir merkezlerindeki kadar gelişmemiştir. İklime göre değişmekle beraber evlerin yapımında genellikle yakın çevredeki taş, toprak, ahşap ve bunların karışımından oluşan yapı malzemeleri kullanılır.

Genellikle meskenler ekonomik faaliyetlere uygun eklentilere sahiptir. Ekonomi ve ulaşımdaki gelişmelerin etkisiyle son yıllarda kırsal kesimdeki bazı evler betonarmeden yapılmaktadır.

Ülkeden ülkeye kır yerleşmeleri çok farklı özellikler gösterebilir. Bu özelliklerine göre farklı şekilde sınıflandırılabilir. Kır yerleşmelerinin başında köyler gelir.

Köy

Köyler, ekonomik faaliyet olarak tarım ve hayvancılığın hâkim olduğu; okul, cami, otlak, baltalık orman gibi ortak malların bulunduğu yerleşmelerdir. Sınırları içinde bağ, bahçe, tarla ve eklentileri de yer alır. Köyler idari açıdan en küçük yönetim birimidir (Görsel 2.16).

Görsel 2.16 Köy yerleşmesi (Kastamonu)
Görsel 2.16 Köy yerleşmesi (Kastamonu)
BİLGİ KUTUSU
Köylere bağlı köy altı yerleşmeleri de kırsal yerleşmeler arasında yer almaktadır. Köy altı yerleşmelerinin bazıları sürekli bazıları ise geçici niteliktedir. Dünyada çok farklı kırsal yerleşmeler görülebilir.

Türkiye’de de çok sayıda ve farklı köy altı yerleşmesi karşımıza çıkar. Ülkemizde görülen köy altı yerleşmelerinden bazıları aşağıda verilmiştir.

Doku ve Şekil Özelliklerine Göre Yerleşmeler

Yerleşme, insanın barınma ihtiyacını karşıladığı ve ekonomik faaliyetlerde bulunduğu alandır. Yerleşmeler ve ekonomik faaliyetler; bulundukları alanın iklim, yeryüzü şekilleri, su kaynakları, bitki örtüsü, toprak yapısı gibi doğal özelliklerinden büyük oranda etkilenir.

Doğal çevrenin etkisi ile yerleşme dokuları arasında sıkı bir ilişki vardır. Doğal özellikler ve beşerî faaliyetler yerleşmelerin sık ya da seyrek dokulu olmasına neden olur.

Kırsal yerleşmelerde konutların dokusu; yeryüzü şekilleri, su kaynakları, ekonomik etkinlikler ve sosyal ilişkilere göre farklılıklar gösterir. Doku özelliklerine göre yerleşmeler; toplu ve dağınık yerleşmeler olarak ikiye ayrılır.

1) Toplu Yerleşmeler

Sık dokulu köylerde evler, birbirine yakın inşa edilir (Görsel 2.17). Bu yerleşmeler, genellikle suyun az olduğu düz ya da hafif engebeli alanlarda kurulur. Bu alandaki insanlar ihtiyaçlarını karşılayabilecek su kaynağının yakınına yerleşirler.

Ülkemizin iç ve güneydoğu kesimlerinde su kaynaklarının etrafında bu şekilde kurulmuş yerleşmelere sıkça rastlanır.

Görsel 2.17 Toplu dokulu kırsal yerleşme (Kozluca köyü-Kütahya)
Görsel 2.17 Toplu dokulu kırsal yerleşme (Kozluca köyü-Kütahya)

2) Dağınık Yerleşmeler

Dağınık yerleşmelerde evler birbirinden uzak inşa edilir. Bazen evlerin arasında birkaç yüz metre hatta daha fazla mesafe olabilir. Dağınık yerleşme; su kaynağının bol, arazinin engebeli, tarım alanlarının küçük parçalar hâlinde ve birbirinden uzak, ulaşımın zor olduğu alanlarda sıkça görülür.

Ülkemizde özellikle Kuzey Anadolu Dağları’nın kuzey yamaçlarında dağınık yerleşmeler yaygındır (Görsel 2.18).

Görsel 2.18 Doğal koşulların etkisiyle oluşan dağınık dokulu kırsal yerleşme (Trabzon)
Görsel 2.18 Doğal koşulların etkisiyle oluşan dağınık dokulu kırsal yerleşme (Trabzon)

Beşerî faaliyetler de dağınık yerleşmeye neden olabilir. Verimli tarım alanlarında insanlar, kendi tarlalarının kıyısına geçici ya da sürekli meskenler yaparak dağınık yerleşmeler oluşturabilirler ( Görsel 2.19).

Görsel 2.19 Ekonomik faaliyet etkisiyle oluşan dağınık dokulu kırsal yerleşme (Tayland)
Görsel 2.19 Ekonomik faaliyet etkisiyle oluşan dağınık dokulu kırsal yerleşme (Tayland)

Yerleşmeler bulundukları arazinin özellikleri, yürütülen ekonomik faaliyetler ve kültürel özelliklere bağlı olarak çeşitli geometrik şekillere sahip olabilirler.

Bunların başında çizgisel ve dairesel yerleşmeler gelir. Bununla birlikte meskenler bazen tam bir geometrik şekle sahip olmayan yerleşmeleri de oluşturabilir.

Çizgisel Yerleşmeler

Meskenlerin sıra hâlinde bulunduğu yerleşmelere çizgisel yerleşme denir. Çizgisel yerleşmeler genellikle akarsu vadisi ya da yol boyunca sıralanan evlerin oluşturduğu yerleşmelerdir (Görsel 2.20).

Dairesel Yerleşmeler

Düz arazilerde, yerleşmenin her yöne kolayca gelişmesi sonucunda oluşan yerleşmelerdir (Görsel 2.21).

Görsel 2.20 Çizgisel yerleşme Görsel 2.21 Dairesel yerleşme (Çekya)
Görsel 2.20 Çizgisel yerleşme Görsel 2.21 Dairesel yerleşme (Çekya)

“Kır Yerleşmeleri Nedir? Doku ve Şekil Özelliklerine Göre Yerleşmeler” üzerine 2 yorum

Yorum yapın