Karar verme süreci üzerinde duygusal ve bilişsel etkenler etkilidir. Genellikle yaşantı, deneyim ve birikimler bu süreçte önemli rol oynar.
İlk karar verme evrelerinde kararlar ahlaki ilkeler ve istekler doğrultusunda verilir. Daha sonraki evrelerde ise yasalar ve toplumsal ilkeler etkili olur. Karar verme stratejisi, bireyin karar verme durumunda nasıl davranacağını belirlemesidir. Bu strateji, önceden planlanabildiği gibi hemen o anda da uygulanabilir.
Karar verme konu üzerinde irdeleme yapıldıktan sonra gerçekleşir. İrdeleme, bir konunun incelenmesi ve eleştirilmesi gereken bütün yönlerini birer birer incelemek, araştırmak ve mütalaa etmek olarak tanımlanır. Karar vermede pek çok etken rol oynar. İnsanlar bazen duyguları, ön yargıları, inançları ve toplumun beklentileri doğrultusunda karar verirler. Dil kullanarak yapılan, mantıksal bir düşünme biçimi olan irdeleme ise temelde iki akıl yürütme biçimine dayanır. Bunlar tümevarım ve tümdengelimdir.
Tümevarım, tek tek verilerden genel bir sonuca ulaşmaktır. Örneğin:
- Demir ısıtılınca genleşir.
- Bakır ısıtılınca genleşir.
- Alüminyum ısıtılınca genleşir
- Sonuç: O hâlde bütün madenler ısıtılınca genleşir.
Tümdengelim ise genel olarak doğrulanmış bir ifade ya da yasadan hareketle özel bir sonuca ulaşmadır. Örneğin:
- Bütün insanlar ölümlüdür.
- Sokrates insandır.
- Sonuç: O hâlde Sokrates de ölümlüdür.
Yaşanan durum ne kadar basitse insanların irdelemesi ve mantıklı karar vermesi o kadar kolaydır. Ancak durumlar karmaşıklaştıkça mantıklı sonuçlara ulaşma olasılığı azalır. Mantık kuralları irdemeleye ve karar vermeye yardımcıdır ama doğru çözümü her zaman garanti etmez.