Ağaç direkler üzerine düz ahşap çatı ile örtülü camiler, Anadolu Selçuklu camileri arasında farklı ve önemli bir konuma sahiptir.
Ahşap destekli camiler Karahanlıların ve Gaznelilerin ağaç direkli camilerinin sürdürülmesinin sonucunda Anadolu’ya gelmiştir.
Ahşap destekli camiler kûfe ve bazilikal planla inşa edilmiştir.
Anadolu’da Selçuklu cami mimarisinin yaratma gücü ağaç destekli ahşap destekli camilerde 13. yüzyıl sonuna kadar sürdürülmüştür. En görkemli eserini Beyşehir Eşrefoğlu Camisi ile veren bu gelenek içindeki diğer camiler Konya Sahip Ata Camisi, Afyon Ulu Camisi, Ankara Aslanhane Camisi ve Sivrihisar Ulu Camisi’dir.
Konya Sahip Ata Camisi (1259): Sahip Ata Camisi, Anadolu Selçuklularının günümüze kadar gelebilen en eski ağaç direkli camilerindendir. (Resim 02.35)
Ata Camisi
Türbe ve medrese birlikte külliye içinde yer almaktadır. Cami, çifte minareli bir portalle dışarı açılan ahşap bir yapıdır. Küçük giriş kapısının sağında ve solundaki dört pencere üst üste konularak iki kat oluşturulması amaçlanmıştır.
Caminin mozaik bezemeli çini mihrabı ile tuğla ve çini süslemeli minareleri göz alıcıdır.
Konya Sahip Ata Camisi’nin kapısı Selçuklu ağaç işçiliğinin doruklarından biri sayılmaktadır.
Afyon Ulu Camisi (1272): Kûfe planlı, düz çatılı cami, “Kırk Direkli Cami” olarak da bilinmektedir.
Kirişleri kubbe duvarına dikey olarak uzanan dokuz nefli camide iri mukarnas başlıklı kırk ağaç direk vardır. (Resim 02.36)
Caminin zengin süslemelerini geometrik geçmeler halinde bir arada toplayan minberi Selçuklu ağaç işçiliğinin en güzel örnekleri arasındadır.
Doğu, batı ve kuzeye açılan üç kapılı Afyon Ulu Camisi’nin ahşap mimarisi ve yeşil sırlı tuğlalı, baklava dilimli minaresiyle de Selçuklu Dönemini yansıtan eşsiz örneklerdendir.
Kiriş kaplamaları, ahşap tavan ve mukarnas başlıkları, kalem işleri ile süslenmiştir.
Ankara Aslanhane Camisi (1290): Minberindeki kitabede Mesud bin Keykavus zamanında Husameddin ile Hasan adında iki kardeş tarafından tamir ettirildiğini yazan Ankara Aslanhane Camisi, yirmi dört ağaç direk üzerine kirişlerin, mih rap duvarına dikey uzandığı, beş nefli ahşap bir yapıdır.
Caminin tuğla süslemeli minaresi portale bitişiktir. Yapıda ağaç direkler üzerine antik başlıklar kullanılmıştır. Mihrabı firuze ve mor çini mozaik ile alçı süslemenin uyumlu birliğini yansıtmakta ve 11. yüzyıl sonunda Selçuklu çini sanatının bir şaheseri olarak karşımıza çıkmaktadır. Minber, çini mozaiklerin yanı sıra renkli kalem işleriyle süslüdür. Tavan boydan boya gösterişli konsollarla süslenmiştir.
Beyşehir Eşrefoğlu Camisi (1298): Ağaç direkli camilerin en güzellerinden olan yapı, dikdörtgen biçimli bazilikal planlıdır. Kıble duvarına dikey biçimde uzanan yedi sahın, ırk sekiz ince ağaç direğin taşıdığı düz bir çatı ile örtülüdür. Orta sahın daha yüksek ve geniş tutulmuştur. Camide iki portal, doğu tarafında ise konik çatılı bir kümbet vardır.
Yapıda taş ve ağaç işlemeleri, kalem işleri, mozaikçini süslemeler oldukça gelişmiştir. Beyşehir Eşrefoğlu Camisi, Selçuklu ahşap camilerinin portallerini ve sanatını zengin bir biçimde sürdürmektedir. Mihrap bütünüyle firuze, lacivert ve patlıcan moru çinilerle süslüdür.
Mihrabın hemen yanında yer alan minber, bütünüyle ceviz ağacındandır. Üstün bir işçilikle kündekari tekniğiyle oymalı, çivisiz ve tutkalsız yapılmış minber, Beylikler Döneminin en zengin örneklerindendir. Minber beşgen, sekizgen ve yıldız şekilli geometrik ve bitkisel bezemelerle kaplıdır.
Sivrihisar Ulu Camisi: Ağaç malzemenin yoğun biçimde kullanıldığı eserler arasındaki Sivrihisar Ulu Camisi, mihrap duvarına paralel durumdaki kirişleri taşıyan ardıç ve sarı çamdan ahşap direklerden oluşmuş bir mimariye sahiptir. 14. yüzyılda yapılmış kûfe planlı caminin direklerinden dördünün üst kısımları zengin oyma ve kabartmalarla süslenmiş olup yeşil ve siyah renkli kalem işleri ile bezenmiştir.
Direkler taştan ayaklar üzerine oturtulmuş olan caminin avlusu yoktur. Dört kapısından ikisi kullanılmaktadır. Kalın duvarlı caminin güney bölümünde altlı üstlü iki sıra pencere ile ışığın içeri girmesi sağlanmıştır. Resim 02.37: Sivrihisar Ulu Camisi
