II. Dünya Savaşı’nda Doğu Avrupa ülkeleri, Alman işgalinden Sovyet Kızıl Ordusu tarafından kurtarıldı.
Bu durum, bu ülkelerde sosyalist-komünist rejimin kurulmasında belirleyici oldu. Ayrıca Çekoslavakya dışında Doğu Avrupa ülkelerinde liberal demokrasi geleneğinin olmayışı, savaş sırasında Nazilerin desteğiyle tarihî gelişiminden ve kimliğinden uzak bir burjuva sınıfının ortaya çıkışı ve Nazilere karşı genelde işçi ve köylülerin savaşması da komünist rejimin kurulmasının öteki nedenleridir.
1944’te Churchill ve Stalin, Moskova’da bir araya geldiler. Bu görüşmede Doğu Avrupa ülkeleri üzerinde İngiltere ve SSCB nüfuz alanları yüzdelerle belirlendi. Macaristan’da %50 İngiltere, %50 Sovyetler; Bulgaristanda %25 İngiltere, %75 Sovyetler; Romanya’da %10 İngiltere, %90 Sovyetler; Yugoslavya’da %50 İngiltere, %50 Sovyetler; Yunanistan’da %90 İngiltere, %10 Sovyetler etkinlik kuracaktı.
Bu durum, her ne kadar savaş sırasındaki bir düzenleme olsa da sonraki dönemde Sovyetler Birliği’nin Doğu Avrupa’da üstünlüğünü sürdürmesinin en önemli hukuki dayanağı oldu. 1945 Yalta Konferansı’nın sonunda SSCB, ABD ve İngiltere tarafından yayımlanan “Kurtulan Avrupa Hakkında” başlıklı bildiride, Sovyet işgali altındaki Doğu Avrupa ülkelerinde serbest seçimler yapılıncaya kadar geçici koalisyon hükûmetleri kurulmasına karar verildi.
1945-1946 yıllarında Macaristan, Polonya, Çekoslovakya, Bulgaristan ve Romanya’da “Vatan Cephesi”, “Demokratik Cephe”, “Ulusal Cephe” gibi koalisyonlar kuruldu. Bu koalisyonlarda komünistler azınlıkta olsalar bile iç işleri ve tarım gibi kilit bakanlıkları elde ettiler.
Böylece güvenlik kuvvetleri, mahkemeler, haberleşme gibi alanlar Sovyet yanlısı komünistlerin denetimine geçmiş oldu. 1948’de kilit bakanlıkları elinde bulunduran komünistler, koalisyonlardaki öteki partilerin önderlerini “Hitlerle iş birliği yaptıkları” gibi suçlamalarla tasfiye ettiler. 1948’de bu ülkelerdeki yerli sosyalistler de yönetimden uzaklaştırılarak tamamen Moskova’ya bağlı komünistlerin iktidarı kurulmuş oldu.