İslamiyet Öncesi Dönemde Türk yapılarında sırlı tuğlanın kullanıldığı Uygur kentlerinden İdikut ve Kara Hoça’da gerçekleştirilen kazılarda ortaya çıkarılmıştır.
Türklerin İslamiyeti kabulünden sonraki süreçte Karahanlı Döneminde çini kullanıldığı bilinmektedir. (Özkent Celalettin Hüseyin Türbesi/Talas Ayşe Bibi Türbesi)
Selçuklu Çini Sanatı:
Selçuklu yapılarında sadece firuze renkli çiniler kullanılmıştır. Kümbetlerde ise üstlerinde yazı ve geometrik desenlerin görüldüğü tuğla, mozaik, sırlı tuğla ve çini süslemeler görülmektedir. Bu dönem içinde dikkati çeken örnekler arasında Damgan Mescid-i Cuma), Kümbet-i Surkh ve İsfahan Mescid-i Cuma bulunmaktadır.
-
Anadolu Selçuklu Çini Sanatı:
Bu dönemde yapı dışında özellikle de minarelerde sırlı tuğla (Konya înce Minareli Medrese) ender olarak da sırlı tuğla ve çini birlikte kullanılmıştır. (Sivas Keykavus Şifahanesi’nin taç kapısı) Sırlı tuğla, eyvanlarda kemer, tonoz, kubbe ve duvarlarda sıkça görülür. (Malatya Ulu Camisi)
îç mekanda ve lahitlerde kullanılan tek renk çiniler turkuaz, mor ve kobalt mavisidir. Sır altı en yaygın teknik olmakla beraber lüster ve minai tekniklerine de rastlanır. (Kayseri Keykubadiye Sarayı)
Beyşehir Gölü kıyısındaki Kubadabad Sarayı kazılarında çok sayıda insan ve hayvan figürlü çini bulunmuştur.
Konya Karatay Medresesi (1251): Medresenin avluya bakan cephesinde, avlu kubbesinde ve ana eyvanda çini ve mozaik süslemeler bulunmaktadır. (Resim 03.08)
Avluya bakan kapı ve pencere alınlıkları, duvarların üst kesimi, yelpaze pandantifler, avlu kubbesi ve eyvan tonozlarındaki bitkiseli geometrik yazı örneklerinden oluşan süslemeler ise çini mozaik tekniği ile yapılmıştır.
Konya Alaeddin Camisi mihrabında ise firuze, patlıcan moru, lacivert renkli çiniler, bitkisel süslemeler, kûfîyazılar görülmektedir.
Beyşehir Kubadabad Sarayı (1236): Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubad tarafından yaptırılan saray, Anadolu Selçuklularının sanat tarihi yönünden en önemli yapılarından biridir.
Saray, alçak bir sırla çevrili Büyük Saray, Küçük Saray, Firdevs, Av Hayvanları Parkı, Büyük Saray altında iki gözlü bir tersane ile yapı kalıntılarından oluşmaktadır. Kubadabad Sarayı, Konya Karatay Medresesi’nde sergilenen çini buluntularıyla ünlüdür. Daha çok sekizgen ve haç biçimli levhadan oluşan çiniler, çoğunlukla sır altı tekniğinde ve perdahlıdır. Üzerlerinde geometrik, bitkisel motifler ile kuş, efsanevi yaratıklar ve insan figürleri yer almaktadır. (Resim 03.09)
Ayrıca, Sivas Gök Medrese, Sivas Çifte Minareli Medrese ve Konya Sırçalı Mescidi, Anadolu Selçuklularının çini süslemeli önemli eserleri içinde yer almaktadır.
-
Anadolu Beylikleri Çini Sanatı:
Beylikler Döneminde çini kullanımı Selçuklular kadar zengin olmamakla birlikte özellikle Eşrefoğlu Beyliği’nin Beyşehir’deki camisi ve türbesindeki benzersiz süslemelere sahiptir. (Resim 03.10 )Camiye girişi sağlayan ve kitabeyi taşıyan iç kapı, tümüyle mozaik çini kaplamalıdır. Türbenin kubbesini kaplayan mozaik çinilerde grift bitkisel motifler egemendir.
Mozaik çini süsleme Aydınoğlu Beyliği’nin Birgi Ulu Camisi’ndeki mihrap ve mihrap önü kubbesini taşıyan kemer alınlığında da sürer.
Selçuk’taki İsa Bey Camisi’nde ise kubbeye geçiş bölümü de tuğla ve yıldız biçimli çinilerle kaplıdır.