Tam adı Piri Muhyiddîn İbn Hacı Mehmed olan Piri Reis (1465-1554) eşsiz bir kartograf, deniz bilimci ve denizcilik tarihinde izler bırakmış bir kaptandır. 15. yüzyılda Osmanlıların Akdeniz’i bir Türk gölü hâline getirmesini sağlayanlardan biri olması bakımından ayrıca dikkate değerdir.
Piri Reis’in denizcilik tarihi bakımından önemli üç yapıtı vardır: Birinci Dünya Haritası, İkinci Dünya Haritası ve Kitâb-ı Bahriye.
Birinci Dünya Haritası
1929 yılında Topkapı Sarayı’nda bulunan bir harita parçası üzerindeki notlar okunduğunda, bunun Piri Reis’in 1513 yılında çizdiği ve 1517’de, Mısır’da Sultan Selim’e (1512-1520) sunduğu haritanın bir parçası olduğu anlaşılmıştır.
Piri Reis haritasının elimizdeki bu kısmında, Atlas Okyanusu’nun iki yakasını ihtiva edecek şekilde Batı Afrika kıyıları, Asor, Kanarya ve Yeşilburun takımadaları; Atlas Okyanusu, Güney Amerika ile Orta Amerika’nın bilinen kısımları, Florida ve Antiller yer almaktadır. Parşömen üzerine renkli çizilen harita,
çeşitli bölgelere ayrılmış, her bölge ile ilgili bilgi verilmiş ve o bölgede yaşayan ve yetişen ilginç hayvanların ve bitkilerin resimleri de çizilmiştir.
İkinci Dünya Haritası
Piri Reis 15 yıl sonra yine bir Dünya haritası çizmiştir. Bugün elimizde bulunan parça haritanın Grönland’ı, Kuzey ve Orta Amerika sahillerini gösteren kısmıdır. Ceylan derisi üzerine sekiz renkli hazırlanmış bu haritanın boyutları 68×69 cm’dir, birinci haritaya göre daha özenli çizilmiştir. Tamamı 8 paftadan oluşmaktadır.
Haritada dört rüzgârgülü ve iki adet mil ölçeği vardır ve ölçeği birinci haritanınkinden daha büyüktür. Mevcut paftada Yengeç dönencesinin yer alması, diğer paftalarda Oğlak dönencesinin ve Ekvator çizgisinin de yer aldığını düşündürmektedir. Bu haritadan anlaşıldığı kadarıyla Piri Reis 15 yıl içindeki bütün keşifleri izlemiş, önceki haritasında bulunan hataları düzeltmiş ve boş bıraktığı yerleri tamamlamıştır.
İki harita karşılaştırmalı olarak incelendiğinde, dünyada olup bitenlerin izlendiği görülür. Piri Reis’in ve dolayısıyla da Osmanlı Devleti’nin o dönemde kendi içine kapalı
olmadığı, Batı’da olup bitenlerin sürekli izlendiği açıkça anlaşılıyor. Piri Reis’in bu tutumu, Osmanlı Devleti’nin güçlü bir devlet olmak için bilgiyi önemsediğinin ve devletin bilginin ışığında büyümesine özen gösterildiğinin açık kanıtıdır. Bu açıdan bakıldığında, Piri Reis’in yapıtları hem dünya ile eş zamanlı çalışmalar hem de 16. yüzyılın seçkin çalışmaları olarak dikkat çeker.
Kitâb-ı Bahriye (Denizcilik Kitabı)
Düzyazı ve kısmen şiir tarzında yazılmış iki nüshası bulunan Kitâb-ı Bahriye, Ege ve Akdeniz’in tam bir deniz kılavuzudur (portulan). İçerdiği haritalarla gemicilere kolay seyahat etme olanağı sağlayan kitap 1521’de yazılmıştır.
Piri Reis bu çalışmayı Kemal Reis ve onun arkadaşlarıyla çıktıkları seferlerde kazandığı deneyimleri ve duyduklarını değerlendirmek için yazdığını belirtir. Kitapta yer alan açıklamalardan kitabın yazılış yöntemi hakkında da bilgi edinmek olanaklıdır. Buna göre önce açıklamalar yazılmış, daha sonra açıklamanın ait olduğu yerin planı ve haritası çizilmiştir.
Bilim Tarihçisi Gözüyle Piri Reis Prof. Dr. Hüseyin Gazi TOPDEMİR TÜBA GÜNCE 45.Sayı