Para ile ilgili kuruluşlardan SPK, BDDK, TMSF ve BIST’ın yapısı, görev ve sorumluluklarının ne olduğu ve ayrıca Dünyanın en büyük beş borsasının hangi borsalar olduğuna bakalım.
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)
Sermaye Piyasası Kurulu, 1981 yılında 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Ancak bu kanun 06.12.2012’de 6362 sayılı SPK kanunu ile değişerek SPK’nin görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir. Yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan, idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici bir kamu kurumudur.
İlgili olduğu bakanlık, başbakan tarafından görevlendirilen devlet bakanlığıdır. Merkezi Ankara’da olan kurulun İstanbul’da da bir temsilciliği bulunmaktadır.
Kurulun Temel Görevleri
- Sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını,
- Tasarruf sahiplerinin yani yatırımcıların hak ve yararlarının korunmasını sağlamaktır.
SPK, kanun, yönetmelik ve tebliğlerle düzenlemeler yaparak piyasaların gözetim ve denetimini sağlar. Sermaye piyasasının düzenli ve verimli işleyebilmesi için çeşitli kurumlar birlikte faaliyet göstermektedir.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)
1999 yılında, bankacılık sektörünün düzenlenmesi ve denetlenmesinde sektöre ilişkin tek bir bağımsız denetleyici ve düzenleyici kurumun kurulması kararlaştırılmıştır. Buradaki temel amaç, düzenleme ve denetimin etkinliğinin artırılması ve bağımsız bir karar alma mekanizmasının oluşturulmasıdır. Bu gelişmelerin sonucu olarak Haziran 1999’da Bankacılık Düzenleme ve Denet-leme Kurumunun (BDDK) kurulmasına karar verilmiştir.
Görev Yetki ve Sorumluluklar
5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda BDDK’nin görevleri; kanun ve ilgili diğer mevzuatın verdiği yetkiler çerçevesinde finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışması, mali sektörün gelişmesi, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasına yönelik olarak aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir:
- Tasarruf sahiplerinin haklarını korumak ve kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere gerekli karar ve tedbirleri almak ve uygulamak
- Bankalar ve finansal holding şirketleri ile diğer kanunlarda ve ilgili mevzuatta yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin kuruluş ve faaliyetlerini, yönetim ve teşkilat yapısını, birleşme, bölünme, hisse değişimini ve tasfiyelerini düzenlemek, uygulamak, uygulanmasını sağlamak, uygulamayı izlemek ve denetlemek
- Yurt içi ve yurt dışı muadil kurumların katıldığı uluslararası mali, iktisadi ve mesleki teşekküllere üye olmak, görev alanına giren hususlarda yabancı ülkelerin yetkili mercileri ile mutabakat zaptı imzalamak
- Kanunla verilen diğer görevleri yapmak
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF)
Mevduat sigortası sistemi mevduatın korunmasına ilişkin günümüze kadar oluşturulan kurumların en gelişmişidir. TMSF 22 Temmuz 1983 yılında 70 sayılı Kanun Hükmündeki Kararname çerçevesinde kurulmuştur. TMSF 5411 sayılı Kanun ve ilgili hükümler çerçevesinde görevine devam eder.
Sistem; mevduat sahibi, mevduatı kabul eden banka ve mevduatı sigorta altına alan kurum arasında işlemektedir. Sigortayı yapan kurum bu işlem karşılığında belirli bir tutarda prim tahsil eder. Kurum, mevduatın yatırıldığı bankanın ilgili mevzuatta yazılı olan hükümler çerçevesinde mevduat sahibinin mevduatını geri ödeyememesi durumunda devreye girer.
Mevduat sahibi ya da sahiplerine sigorta kapsamına aldığı tutar kadar mevduatı öder. Ödediği tutarları geri almak üzere de ödeme güçlüğüne düşen banka hakkında yasal süreci başlatır. Tasarruf sahiplerinin haklarını korumak, bankacılık sisteminin güven ve istikrarına katkıda bulunmak amacıyla tasarruf mevduatını ve katılım fonlarını sigortalar ve kendisine devredilen bankaları ve varlıkları en iyi şekilde çözümler. TMSF’nin işlevi; kural dışı hareketlerin, topluma maliyetinin yüklenmesine engel olmaktır.
Denetlemeler sonucunda; BDDK tarafından bankanın faaliyet izninin kaldırılmasını takiben, bankanın yönetim ve denetimini devralarak iflas ve tasfiye işlemlerini gerçekleştirir.
Borsa İstanbul (BIST)
Menkul kıymet, tahvil ve hisse senetleri gibi sermaye piyasası ve menkul değer borsalarında alınıp satılabilen, sahibine bir gelir sağlayan taşınır nitelikteki uzun vadeli değerler veya kıymetli evraktır. Menkul kıymetlerin alınıp satıldığı yerler de “menkul kıymetler” borsalarıdır. Daha önce İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) olan adı 3 Nisan 2013 tarihinde Borsa İstanbul (BIST) olarak değiştirilmiştir (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası (VOB) ve İstanbul Altın Borsası (İAB) birleştirilmiştir.).
Sermaye piyasamızda borsaları tek çatı altında toplayan Borsa İstanbul, esas sözleşmesinin Sermaye Piyasası Kurulu’nca hazırlanıp ilgili Bakanın onayı sonrasında doğrudan tescil ve ilan edilmesiyle faaliyet izni almıştır. Bu bağlamda 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’na dayanılarak kurulan Borsa İstanbul kurulduğu günden bu yana Türk sermaye piyasalarının ve Türk Ekonomisi’nin gelişimine katkıda bulunmaktadır. BIST özel hukuk tüzel kişiliğini haizdir. Borsa İstanbul yetkili olduğu konu ve alanlarda kendi iç düzenlemelerini yapabilmektedir.
BIST’ın Görev ve Yetkileri
- Kanuni gerekler yerine getirilerek para, kambiyo ve kıymetli maden ve taşlar ile vadeli işlemlerle ilgili piyasalar açmak
- Borsada işlem görebilecek menkul kıymetler için türlerine göre menkul kıymetler pazarları oluşturmak
- Borsada pazarların çalışma gün ve saatlerini belirlemek ve borsa bülteninde ilan etmek
- Borsa pazarlarında yapılan işlemler sonucunda oluşan fiyatları ve bu fiyatlardan yapılan toplam işlem miktarlarını seans bitiminde ilan etmek
- Borsada yapılan alım, satım işlemlerini güven ve istikrar içinde serbest rekabet şartları altında kolayca ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak
- Borsada olağan dışı olumsuz gelişmelerin meydana gelmesi hâlinde gerekli önlemleri almak
Dünyanın en büyük beş borsası
New York Borsası – ABD
Nasdaq Borsası – ABD
Tokyo Menkul Kıymetler Borsası – Japonya
Londra Menkul Kıymetler Borsası – İngiltere
Euronext – Hollanda’ya ait borsalardır.