Bankalar; mevduat kabul eden, bu mevduatı en verimli şekilde kredi işlemlerinde kullanan veya faaliyetlerinin esas konusu düzenli bir şekilde kredi almak ya da vermek olan ekonomik kuruluşlardır.
En yaygın tanımı ise şöyle yapılabilir: Bankalar faizle veya faizsiz olarak para alıp veren, kredi, iskonto, kambiyo işlemleri yapan, kasalarında para, değerli belge, eşya saklayan ve bunun dışındaki diğer ekonomik etkinliklerde bulunan kuruluşlardır.
Bankaların faaliyetlerini yürütürken başvurdukları kaynaklar vardır. Bu kaynakların en önemlilerinden biri, öz sermayeleridir. Bu tutar devletçe belirlenmiştir. Başvurulan diğer bir kaynak da mevduattır. Mevduat, daha önce belirlenmiş bir süre sonunda veya istenildiğinde çekilmek üzere bankalara belirli bir faiz karşılığı beklentisiyle ya da faiz karşılığı beklenmeden yatırılan paralardır.
Banka, bu para için mevduat sahiplerine vadesine göre önceden belirlenmiş bir faiz öder. Bankalara mevduatını emanet eden kişi ve kuruluşlara göre mevduatlar; tasarruf mevduatı, ticari mevduat, resmî mevduat ve bankalar arası mevduat olarak sınıflandırılabilir.
Bankalar para ticareti yapan kuruluşlardır. Temel işlevleri mevduat toplamak ve kredi açmaktır. Bankaların belirli bir süre için geri verme vaadi ile faiz karşılığında kişi ya da kuruluşlara verdiği para, kredidir. Kredi, güvene dayanan bir işlemdir. Kredi işleminde borçlu, aldığı parayı faizi ile birlikte belirlenen süreçte öder.
Krediler; kısa, orta ve uzun vadeli olabilir. Kısa vadeli krediler en fazla bir yıl için verilir. Orta vadeli kredilerin süresi genellikle bir ile beş yıldır. Uzun vadeli krediler ise genellikle beş yıl ve daha fazla vadeyle verilir.
Ülkelerin sanayi ve ticaret alanındaki gelişiminin tabii sonucu olarak ortaya çıkan bankalar, bugün ekonominin vazgeçilmez bir unsuru hâlini almıştır. Yüklendikleri görevlerle ekonomiyi yönlendiren bankalar, millî ve uluslararası düzeyde büyük öneme sahip finansal kuruluşlardır.
Bankaların Görevleri Neledir?
Bankaların kuruluş amaçlarına göre çeşitli faaliyetleri olmasına rağmen, yerine getirdikleri temel görevleri şöyle sıralanabilir:
- Aracılık: Bankalar tasarrufu olan kişi ve kuruluşlardan mevduat alarak topladıkları fonları, kredi olarak talep eden kişi ve kuruluşlara aktarmada aracılık eder.
- Kaynaklara akıcılık sağlama: Bankacılık sistemi paranın transfer sistemi olma görevi ile ulusal ve uluslararası düzeyde kaynaklara akıcılık sağlar. Yani, paranın bir müddet için ihtiyacı olmayanlardan ihtiyacı olanlara aktarılması işlevini görür.
- Kişilerin ve kurumların sahip oldukları maddi varlıkların rasyonel bir biçimde kullanımını sağlama: Halkın, maddi varlıklarının kullanım biçimi üzerinde, bankacılık kesiminin oluşturduğu faiz seçenekleri, gelir imkânları, vade farkları ve nakit akışı kolaylıklarının önemli rolü vardır.
- Kaynak kullanımlarını iyileştirme: Bankalar ekonomik kalkınmaya katkıda bulunabilmek için; topladıkları kaynakları belirli yörelere, sektörlere ve kişilere aktararak ülke kaynaklarının dağılımını da yönlendirir.
- Kısa süreli fonları, uzun süreli fonlar hâline dönüştürme: Kişilerin kısa süreli ve sahip oldukları küçük miktardaki fonlarını toplayan bankalar, bunları ekonomide uzun süreli fonlar hâline dönüştürür ve böylelikle de yatırımlara finans sağlar.
- Kaydî para veya banka parası yaratma: Ülke ekonomisinin büyümesi, işlemlerin artması kâğıt paranın hacim ve dolaşım hızının yetersiz kalması sonucu bu yetersizlik ve eksiklik kaydî para denilen banka parası kavramının çağdaş anlamda kullanılmasını beraberinde getirmiştir. Günümüzde elektronik bankacılığın gelişmesi ile ekonomide banknot ve çeklerin daha az dolaştığı, ödemelerin yaygın olarak bankalarda hesaptan hesaba aktarma yolu ile yapıldığı ekonomik düzene geçiş gerçekleşmiştir.
- Ulusal ve uluslararası ticareti geliştirme: Bankacılık sistemi geliştirdiği, uyguladığı çeşitli ödeme ve kredilendirme yöntemleri (finansal kiralama, faktoring gibi finansman teknikleri, teminat mektupları, belgeler karşılığında ödeme, akreditif) ile ulusal ve uluslararası ticaretin artmasına katkıda bulunur.
- Para politikasının etkinliğini artırma: Bir ekonomide etkili bir para politikasının izlene-bilmesi için gelişmiş bankacılık sisteminin varlığı gereklidir.
- Gelir ve servet dağılımını etkileme: Bankacılık sistemi izlediği kredilendirme politikası ile ekonomide gelir ve servet dağılımını etkiler.
- Diğer Bankacılık Hizmetleri: Havale, eft, fatura gibi iş ve işlemleri yapar.
Bankaların Sorumlulukları Neledir?
- Müşterilerinin kimliklerini tespit etme zorunluluğu: Bankacılık kanunu kara paranın aklanmasını önlemek amacıyla bankaların müşterilerinin açık kimliğini tespit etme zorunluluğu vardır. Bu durumda kara paranın bankalar aracılığıyla yasallaşmasını engellemiş olmaktadır. Kimliğin belirlenmesi parayı yatıranın kim olduğunu açıkça gösterebileceğinden kara paranın aklanmasıyla görevli yetkili kuruluşlarca bunun kökeninin araştırılabilmesini mümkün kılacaktır. Bu sebepten kimliğini ve vergi kimlik numarasını belgeleyemeyen müşterilerin adına mevduat, kredi ve her ne adla olursa olsun hesap açmaları, sözleşme düzenlemeleri, havale ve kambiyo hizmetleriyle diğer bankacılık ve mali hizmetleri vermeleri yasaktır.
- Müşterilerin haklarına ilişkin esaslar: Bankalar müşterilerine verilen hizmetlerden kaynaklanan her türlü sorularına cevap verecek bir sistem kurmak ve bu sistemle ilgili olarak müşterilerini bilgilendirmek zorundadırlar. Bankalar ile bireysel müşteriler arasında, bankaların faaliyet konularına ilişkin olarak yapılacak sözleşmelerin şekil ve içeriğinde yer alması gereken asgari unsurlar Bankalar Birliği tarafından belirlenmiştir. Bankalar müşterileriyle imzaladıkları sözleşmelerin onaylı bir örneğini mutlaka, yaptıkları diğer işlemlere ilişkin her türlü belgenin bir örneğini talepleri üzerine müşterilerine vermek zorundadır.
- Banka ve çalışanlarının sır saklama sorumluluğu: Bankalar güvenilir bir kurum olmaları gerektiği düşüncesiyle müşterilerinin sırlarını başkalarına açıklamamak durumundadır. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 73. maddesine göre banka mensupları ile diğer çalışanlar sıfat ve görevleri dolayısıyla müşterilerine ait sırları bu Kanun’a ve özel kanunlarına göre yetkili olanlardan başkalarına açıklayamaz ve kendilerinin veya başkalarının yararına kullanamaz. Kurumun dışarıdan destek hizmeti aldığı kişi ve kuruluşlar ile bunların çalışanları da bu hükme tabidir. Bu yükümlülük görevden ayrıldıktan sonra da devam eder.