Kişilik; bir insanı başkalarından ayıran, kalıtım ve çevre etkisiyle ortaya çıkan, duygu, düşünce ve davranış özelliklerinin tutarlı bütünüdür.
Bu tanımda vurgulanmak istenen noktalar şunlardır: Her birey, kendisini diğer bireylerden ayıran özelliklere sahiptir. Bireyin zaman içinde, benzer durumlarda davranışı pek değişmez.
Kişilik, bireye özgü duygu, düşünce ve davranış özelliklerinden oluşur. Bireyin çevresiyle kurduğu ilişki biçimini belirler. Bu anlamda kişilik, soyut bir kavram olmaktan çıkıp bireyin her günkü davranışlarında gözlenebilir, somut bir hâle gelir.
Kişilik, çok kapsamlı bir kavram olup bireyin biricikliğini oluşturur. Çünkü onun özel ve ayırıcı davranışlarını içerir. Özeldir çünkü bireyin sıklıkla yaptığı ya da en tipik davranışlarını temsil eder. Ayırt edicidir çünkü bu davranışlar kişiyi başkalarından ayırır.
KİŞİLİĞİN GELİŞİMİ
Kişilik, kalıtım ve çevre etkisiyle oluşur. Mizaç ya da huy, kişiliğin organik yapı ve doğuştan getirilen eğilimlerin oluşturduğu yanıdır. Mizaç üzerinde kalıtım kadar sinir sisteminin, iç salgı bezlerinin faaliyeti gibi fizyolojik etkenlerin de rolü vardır.
Çabuk kızmak, sıkılmak, öfkelenmek, neşelenmek, hareketli olmak bireylere göre değişen mizaç özellikleridir. Karakter, kişiliğin sonradan eğitimle kazanılan yönüdür. Karekter, kişiye özgü duygu ve düşüncelerin, tutum ve davranışların bütünüdür.
Karakterin oluşumunda insanın kişisel özellikleri, içinde yaşadığı çevrenin toplumsal değerleri ve ahlak kuralları rol oynar. Benlik ise bireyin kendi kişiliğine ilişkin kanıları ve kendi kendisini görüş biçimidir. “Ben kimim?”, “Ben neleri yapabilirim?”, “Benim için neler değerlidir?”, “Hayattan ne bekliyorum?”
KİŞİLİĞİN ŞEKİLLENMESİ
Kişiliğin bir yönü kalıtım yoluyla doğuştan gelen özellikleri kapsar. Ama bir yönü de çevreden gelen etkilerle yaşam içinde şekillenir. Bu şekillenmede yetenekler ve zekâ önemli yer tutar. Çünkü yetenek ve zekâ, bireyin toplumun kendisinden beklentilerini daha kolay kavramasını sağlar. Sorumluluk duygusunu güçlendirir. Sağlam ve kararlı bir kişiliğin oluşmasını kolaylaştırır.
Kişiliğin kazanılmasında klasik koşullanma, edimsel koşullanma, model alarak öğrenme gibi öğrenme yolları etkilidir. Genellikle çocuğun ilk öğretmeni annesi ve babasıdır. Annenin ve babanın tepkileri bazı davranışları pekiştirirken bazıları için cesaret kırıcı özellik taşıyarak çeşitli alışkanlıkların, amaç ve değerlerin benimsenmesine yardımcı olur.
Çocuklar, genel bazı tutumları ve davranışları anne, babalarını örnek alarak edinirler. Örneğin annesini gözleyen kız çocuğu, onun ahlaki ve kültürel değerlerini örnek alıp benimser. Toplumsallaşmanın daha sonraki aşamalarında da oyun arkadaşları, öğretmenler, televizyon gibi etkenler pek çok kişilik özelliğinin oluşmasında etkili olur.