Havadaki nemin yoğuşması, sıcaklık ve oluştuğu yere göre farklı şekillerde meydana gelir. Yoğuşma 0 °C’nin üzerinde gerçekleşmişse havadaki su molekülleri çok küçük su damlacıklarına dönüşür.
Buna karşın yoğuşma 0 °C’nin altında gerçekleşmişse küçük buz kristalleri oluşur. Bununla birlikte yoğuşma, atmosferde ve yerde olmak üzere iki şekilde meydana gelir. Bulut ve sisler, atmosferde meydana gelen yoğuşma şekilleridir.
Eğer yoğuşma atmosferin yere yakın kısmında görülürse sis, daha yükseklerde görülürse bulut oluşur.
Bulut
Bulutlar, havada kalabilecek kadar küçük ve hafif olan su damlaları veya buz kristallerinden oluşur. Su buharı çoğunlukla buharlaşmayla atmosfere karışır. Okyanuslar, göller ve nehirlerde sıvı halde bulunan suyun bir kısmı su buharına dönüşür ve havaya karışır.
Nemli havanın atmosferde yükselmesi durumunda basıncı azalır, sıcaklığı düşer. Hava soğuyunca eskiden olduğu gibi su buharını tutamaz. Bu nedenle su buharı küçük su damlaları veya buz kristallerine dönüşür ve bulutlar oluşur. Bulutlar özelliklerine göre farklı şekilde gruplandırılır. Yüksekliklerine göre bulutlar üçe ayrılır (Görsel 1.44).
-
Alçak Bulutlar (Stratüs)
Taban yüksekliği 2.000 metrenin altında olan koyu renkli bulutlardır. Yoğuşmanın hızlı ve kısa sürede olması durumunda küme şekilli ve yoğun yağış bırakan bulutlar oluşur. Ancak yoğuşma yavaş ve uzun sürede olursa tabaka şekilli ve uzun süren çisenti şeklinde yağış bırakan bulutlar oluşur.
-
Orta Bulutlar (Kümülüs)
Yükseklikleri 2.000-6.000 metre arasında olan açık renkli bulutlardır. Hava kütlesinde nem oranı yüksek olursa yer yer yağış bırakabilir.
-
Yüksek Bulutlar (Sirüsler)
Sirüsler, 6.000 metreden daha yüksekte olan bulutlardır. Bu yükseklikte hava çok soğuk olduğundan tanecikler buz kristalleri şeklindedir. Beyaz renkli görünür ancak genellikle yağış bırakmaz.
Sis
Sis, zemine temas eden buluttur. Yerle temas hâlindeki hava soğur veya yüzeyden buharlaşma yoluyla nem kazanarak doymuş hâle gelebilir. Daha sonra su buharı havada asılı hâldeki küçük su damlacıklarını oluşturacak şekilde yoğuşma çekirdekleri üzerinde yoğuşur.
Böylece sis olarak adlandırdığımız yer seviyesinde bir bulut oluşur. Sis görüş uzaklığını 1 kilometrenin altına düşüren çok küçük su damlacıklarından oluşur (Görsel 1.45).
Farklı sıcaklıktaki bölgelerin üzerine giden hava kütlesi sis oluşturur. Sıcak ortamdan soğuk ortama geçen hava kütleleri, sıcak denizden soğuk kara üzerine gelen hava kütlesi ya da sıcak okyanus akıntısından soğuk okyanus akıntısı üzerine geçen hava kütlesi sis oluşturabilir. Dünyada sislerin en yoğun görüldüğü alanlar, sıcak ve soğuk okyanus akıntılarının temas yüzeylerinin üzeridir.
Yeryüzüne yakın hava içerisinde asılı duran ve çok küçük sıvı damlacıklarından oluşmuş, fazla yoğun ve kalın olmayan yoğunlaşmış kütleye pus denir. Sis kadar olmamakla beraber pus da görüş uzaklığını azaltan bir yoğuşma şeklidir.
| BİLGİ KUTUSU |
| Yoğun sis oluşumu, görüş uzaklığını azaltarak ulaşımı riskli bir hâle getirebilir. Sis, kara yollarında çok sayıda aracın katıldığı zincirleme kazalara neden olmaktadır. Hatta zaman zaman deniz yolu ulaşımında bile ciddi tehlikelere neden olabilmektedir. Örneğin Titanik adlı geminin bir buz dağına çarpmasıyla meydana gelen meşhur kazaya sis neden olmuştur. |
Çiy
Özellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında havadaki su buharının soğuk zeminler üzerinde su damlaları şeklinde yoğuşmasıyla oluşur (Görsel 1.46).
Kırağı
Soğuk cisimler üzerinde su buharının katılaşması sonucu meydana gelen, ince, kırılgan, iğne, pul ve tüy şeklinde beyaz buz kristallerinin görüldüğü buz örtüsüdür (Görsel 1.47).
Kırç
Havadaki aşırı soğumuş su damlacıklarının nesneler üzerinde temas edip donmasıyla oluşan buz katmanıdır. Kırağıdan farkı su buharının değil aşırı soğumuş su damlacıklarının donmasıyla oluşmasıdır (Görsel 1.48).
| BİLGİ KUTUSU |
| Çiy, kırağı ve kırç yer çekimi etkisi altındaki bir buluttan düşmedikleri için yağış çeşiti değillerdir. |