İnsanların ekonomik seviyesi, kültürü ne olursa olsun beslenme ve giyinmeden sonra en temel ihtiyacı barınmadır. Barınma ihtiyacını karşılamak için insanlar çok çeşitli yapıları mesken olarak kullanmıştır.
Mesken, insanın içinde güvenle dinleneceği, kar, yağmur, rüzgâr gibi hava olaylarından ya da kendisine zarar verecek canlılardan korunacağı yerdir. Bu nedenle meskenler, insan hayatında çok önemli bir yere sahiptir.
Dünya üzerinde geçmişten günümüze farklı alanlarda birbirinden çok farklı özellikte meskenler inşa edilmiştir. Mesken; mağara, apartman dairesi ya da villa olabilir (Görsel 2.1, Görsel 2.2 ).
Meskenler bir araya gelerek yerleşim birimlerini oluşturur. Yerleşme, insanların yeryüzündeki doğal ortam ile etkileşiminin en önemli göstergelerinden biridir. Yerleşme aynı zamanda insanların birtakım faaliyetlerini sürdürdüğü yapıları da kapsar.
Buna göre yerleşme, barınma ya da belirli faaliyetleri sürdürme amacı ile bir alanda inşa edilen, bir veya birden fazla konuttan oluşan birimdir.
Yerleşmelerin kuruluş ve gelişmesinde doğal ve beşerî faktörler etkilidir. İnsanlar yerleşme yeri seçerken iklim, yeryüzü şekilleri, su kaynakları gibi doğal faktörler yanında ulaşım, savunma, güvenlik gibi beşerî faktörleri de dikkate almaktadır.
İnsanlar, avcılık ve toplayıcılık ile yaşamını sürdürdüğü dönemlerde daha çok mağara gibi doğal barınakları yerleşme için kullanmışlardır (Görsel 2.3). Doğal barınaklar binlerce yıl insanların yerleşme yeri olmuştur (Görsel 2.4).
İnsanlar, tarım yapmayı öğrenince daha uzun süre aynı yerde yaşamaya başlamışlardır. Başlangıçta doğal barınakları olduğu gibi kullanırken zamanla mağaralara yeni eklentiler yapmış veya amaçları doğrultusunda yeniden şekillendirmiştir (Görsel 2.5).
Daha sonraları ise tek odalı meskenler inşa etmeye başlamıştır (Görsel 2.6). Bu dönemde insan, bazı tarım ürünlerini yetiştirmeyi ve ihtiyaç fazlası ürünleri farklı mevsimlere saklamayı öğrenmiştir.
İnsanlar, avcılık ve toplayıcılık ile geçindiği dönemde küçük gruplar hâlinde dünyanın farklı bölgelerinde yaşamışlardır. Dünyanın her yerinin aynı doğal özelliklere sahip olmaması ve bu dönemde iletişimin çok zayıf olması gibi nedenlerle yerleşme dünyanın her yerinde aynı anda başlamamıştır.
Dünyadaki ilk yerleşim alanlarının belirlenmesinde daha çok doğal çevre şartları etkili olmuştur. İlk yerleşmeler tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin kolay olduğu ılıman iklim bölgesinde, verimli toprakların ve su kaynaklarının yakınında, sel gibi doğal olayların etki alanları dışında kurulmuştur.
Dünya’da ilk yerleşmeler Nil, Dicle, Fırat, İndus, Ganj, Sarı Irmak havzalarında kurulmaya başlamıştır. İlk yerleşmeler birkaç evden oluşan küçük köyler şeklindeydi (Görsel 2.7). Zamanla bunların bazıları büyüyerek daha büyük yerleşmeleri ve şehirleri oluşturmuştur.
Kültür ve ticaretin gelişmesi ile yer seçiminde doğal faktörlerin yanında beşerî faktörler de etkili olmaya başlamıştır. Yerleşmeler geliştikçe ulaşım ve güvenlik de yer seçiminde önemli olmuştur.
İnsanların tarımsal faaliyetlerde bulunması ve yerleşik hayata geçmesi ile birlikte nüfus da giderek artmıştır. Artan nüfus ile birlikte ekonomik faaliyetler de çeşitlendi. Böylece yerleşmeler daha da büyüdü. Büyüyen merkezlerde ticaret ve yönetim faaliyetleri artarak şehirlerin ilk örnekleri ortaya çıktı (Görsel 2.8).
