Orta Asya Türk Devletlerinin Sanatı

Türklerin uzun tarihleri boyunca Orta Asya’nın geniş bozkırları, ovaları üzerinde yaşadıkları, devlet kurdukları, Çin, Hindistan ve Batı Türkistan’a egemen oldukları bilinmektedir.

Batı kaynaklarında Hung-nu olarak adlandırılan halkların Türk oldukları, Çin’i bir süre egemenlikleri altına aldıkları tarih kitaplarında görülmektedir.

Gagalı aslan ve dağ keçisi mücadelesi Pazırık Kurganı

Türklerin yurdu Orta Asya, Türk kültürünün çıkış kaynağı olarak bilinmektedir.

Bu dönemde atın binek hayvanı olarak yetiştirildiği ve hayvancılığın yaygınlaştığı ve madencilikteki ilerlemeler sonucu demirden yapılma silahların kullanıldığı ortaya çıkarılmıştır.

Bölgenin kuzeyi Sibirya’nın tundra ormanlarıyla, güneyi ise Çin’in batısındaki Nan Dağlarından başlayarak Altın Dağları, Karakurum ve Hindikuş üzerinden Kafkasya’ya uzanan 6500 km uzunluğundaki sıradağlar dizisiyle sınırlanmaktadır. Öte yandan Orta Asya, Amu Derya ile Tanrı Dağlarının oluşturduğu bir çizgiyle doğa koşulları birbirinden çok farklı olan iki kültür bölgesine ayrılır.

Daha fazla yağış alan kuzeydeki bozkır, otlaklar nedeniyle göçebe hayvancılığa elverişlidir. Aşırı kuraklığın hüküm sürdüğü güneydeki bölge ise birbirinden sıradağlar ile ayrılmış çöllerden  oluşur. Orta Asya’daki bütün önemli kentler, ırmak ya da su kaynaklarına bağlı olarak kurulmuştur. (Resim 01. 01)

Resim. 01.01: Orta Asya Kentleri

En belirgin özelliği denizlerden uzaklığın fazlalığı olan Orta Asya, kapladığı alanın büyüklüğü ile tarihte iki farklı ve birbiriyle çelişen bir rol üslenmiştir. Bir yandan çevre kültürleri birbirinden ayrı tutmuş, öte yandan ise bunlar arasında hiç kesilmeyen bir iletişime olanak sağlamıştır. Bu nedenle Orta Asya tarihine bakarken hem Çin, Hindistan ve İran’ın yüksek kültürlerini hem de kuzeydeki tayga (Şiddetli karasak iklim görülen bölgelere özgü iğne yapraklı ağaçlardan oluşan bitki örtüsünün Rusça adı.) ve tundra (Ağaç yetişmeyecek kadar soğuk ve rüzgarlı geniş düzlüklere yayılmış bodur ot toplulukları.) bölgenin avcı toplayıcı aşamayı sürdüren kültürünü göz önünde tutmak gerekir.

Özellikle Karasuk bölgesinde Hunlar Döneminde belli bir çizgiye ulaşan Orta Asya Türk sanatı, Göktürkler ve Uygurlar zamanında giderek zenginleşme göstermiştir.

Yorum yapın