Yeryüzünde Sıcaklığın Dağılışı

Sıcaklığın yeryüzündeki coğrafi dağılışında daha çok enlemin, kara ve denizlerin dağılışının ve yüksekliğin belirleyici etkisi vardır.

Bazen diğer faktörler de bu üç ana faktörün etkisini değiştirebilir. Güneş ışınlarının düşme açısına bağlı olarak sıcaklık Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır. Ancak kara ve denizlerin dağılışı bu azalmanın paralellerle örtüşmesini engeller.

Kara ve denizlerin farklı ısınma ve soğuma özellikleri bu durum üzerinde etkilidir. Kısa mesafelerde değişen yer şekilleri ve yükseklik etkisiyle sıcaklık dağılışı dar alanlı olarak değişime uğrar. Zaman zaman yüksekliğin etkisi diğer faktörlerin etkilerini gizleyebilir.

Bu nedenle sıcaklığın yeryüzündeki dağılışı incelenirken yüksekliğin etkilerini ortadan kaldırmak için indirgenmiş izoterm haritaları tercih edilir.

Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı

Yıllık sıcaklık ortalaması, bir yerin genel olarak yıllık sıcaklık bilançosu hakkında bilgi verir. Ancak kullanılan ortalama sıcaklık değerleri sıcaklığın yıl içerisindeki değişimini yansıtmaz. Dünya yıllık ortalama sıcaklık haritası (Harita 1.11) incelendiğinde şu sonuçlara ulaşılır:

• Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe (enlem etkisi) sıcaklık genellikle azalır.
• En yüksek sıcaklıklar Kuzey yarım kürede Yengeç Dönencesi civarındaki karalar üzerinde görülür.
• Alçak enlemlerde karalar denizlerden, yüksek enlemlerde ise denizler karalardan daha sıcaktır. Bu durumun nedeni karaların alçak enlemlerde denizlerden daha çok ısınması, yüksek enlemlerde ise daha çok enerji kaybetmesidir.
• Kara etkisi egemen olduğundan 45^o enlemine kadar Kuzey yarım küre, Güney yarım küreden sıcaktır. 45^o enleminden sonra ise deniz etkisi egemen olduğundan Güney yarım küre, Kuzey yarım küreden sıcaktır.
• Genellikle Kuzey yarım kürede sıcaklık değerleri Güney yarım küreden daha yüksektir. Bu durumun nedeni Kuzey yarım kürede karaların, Güney yarım kürede ise deniz ve okyanusların daha fazla yer kaplamasıdır. Güney yarım kürede izoterm eğrilerinin daha az sapmaya uğraması da bu durumla ilgilidir.

Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı

Ocak ayında Kuzey yarım kürede kış, Güney yarım kürede ise yaz mevsimi yaşanmaktadır. Bu durum her iki yarım kürede sıcaklık değerlerinin oldukça farklı olmasına yol açar. Ocak ayı ortalama sıcaklık dağılışı haritası (Harita 1.12) incelendiğinde şu sonuçlara ulaşılır:

• Yaz mevsiminin yaşanmasına bağlı olarak en yüksek sıcaklıklar Güney yarım kürede Oğlak Dönencesi civarında görülür.
• Kuzey yarım kürede 25 °C’den daha yüksek sıcaklık değerlerine
• Sibirya, Grönland Adası ve Kanada’nın kuzeyi ocak ayında dünyanın en soğuk yerleri durumundadır.
• 0 °C ve 10 °C eğrileri Kuzey yarım kürede Atlas Okyanusu ve Büyük Okyanus üzerinde kuzeye, Asya ve Kuzey Amerika üzerinde ise güneye doğru sapmaktadır.
• Batı Avrupa’da izotermlerin kuzeye yönelmelerinin nedeni Gulf Stream sıcak su akıntısıdır.
• Denizler ve okyanuslar Güney yarım kürede daha fazla yer kapladığı için 0 °C ve 10 °C eğrileri Kuzey yarım küreye göre daha düzgün bir uzanış gösterir.
• Güney yarım kürede en soğuk yerler Antarktika civarında görülmektedir.

Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı

Temmuz ayında Kuzey yarım kürede yaz, Güney yarım kürede ise kış mevsimi yaşanmaktadır. Temmuz ayı ortalama sıcaklık dağılışı haritası (Harita 1.13) incelendiğinde şu sonuçlara ulaşılır:

• Kuzey yarım kürede yaz mevsimine rastlayan temmuz ayında 30 °C’den daha çok ısınan yerler oldukça geniş bir alana yayılmıştır. Bu alanlar 15° ve 40° enlemler arasında bulunmaktadır. Büyük Sahra, Arabistan Yarımadası, Asya’nın iç kısımları ile Meksika ve Kuzey Amerika’nın iç kısımları dünyanın en sıcak yerleridir.
• Temmuz ayı için ise izoterm eğrilerinin Güney yarım kürede düzenli, Kuzey yarım kürede girintili çıkıntılı uzandığı söylenebilir. Kuzey yarım küredeki karalar üzerinde eğriler genellikle kutba doğru bir çıkıntı yapar. Alçak enlemlerde okyanuslar üzerinde soğuksu akıntıları nedeniyle eğriler Ekvator’a doğru bir çıkıntı yapar.
• Güney yarım kürede en soğuk yerler Antarktika civarında görülür.

Sicaklik Kuşaklari

Yeryüzünde sıcaklığın dağılışını sadece Güneş ışınlarının düşme açısı etkilemez. Dünya’nın şekli, sıcak ve soğuk su akıntıları, kara ve denizlerin dağılışı ile genel hava dolaşımı da sıcaklığın dağılışı üzerinde etkilidir.  Bu durum matematik iklim kuşaklarından farklı olarak sıcaklık kuşaklarını ortaya çıkarır (Şekil 1.39).

Ancak sıcaklık kuşaklarının sınırları matematik iklim kuşaklarında olduğu gibi her iki yarım kürede aynı değildir. Örneğin soğuk kuşak Kuzey yarım kürede daha az alan kaplarken Güney yarım kürede daha geniş alana sahiptir.