Urartu Devleti, Hazar Denizi, Malatya, Erzurum, Musul ve Halep arasındaki bölgede oturan Asya kökenli Huri kabileleri tarafından MÖ 9. yüzyılda Van Gölü ve çevresinde kurulmuştur.
Urartuların başkenti Tuşpa (Van)’dır.
Bu bölge içinde kalan Çavuştepe, Toprakkale (Van), Altıntepe (Erzurum), Giriktepe, Patnos (Ağrı), Kayalıdere, Adilcevaz (Bitlis) Urartuların önemli yerleşim mekanlarıdır.
Urartu Devleti MÖ 600’lü yıllarda Med saldırıları sonucunda yıkılmıştır.
Urartular çivi yazısı ile bir çeşit resimli yazı (hiyeroglif ) kullanıyorlardı.
Urartuların kitabeleri, taş levhaların, yapıların ve kayaların üzerine yazılmıştır. Kitabelerde Urartu krallarının kazandıkları zaferler ve imar çalışmaları anlatılmaktadır.
Urartuların mimariye getirdikleri yenilik apadana denilen sütunlu kabul salonlarıdır. Çiçek ve geometrik motiflerle oluşturulan kompozisyonlar, kutsal ağacın iki yanındaki kanatlı cinler, kanatlı sfenksler, hayvanlar arasındaki mücadeleler en çok sevilen konulardır. Duvar resimlerinde (fresko) mavi, beyaz; kırmızı, siyah gibi renkler çok kullanılmıştır. (Resim 03.20)
Urartu sarayları taş temel malzeme üzerine kerpiç kullanılarak yapılmıştır. İçinde taht veya kabul salonu, mutfak odaları, koridorlar ve odalar vardır.
Kesme taşların kullanıldığı oda mezarlar eve benzemektedir. Bu yapılar anıtsal mimari özellikleri göstermektedir. Urartu mezarları bırakılan ölü hediyeleri yönün- den çok önemlidir.
Küçük Sanat Eserleri
Urartu maden sanatının kendine has heykelciklerle süslü tunç kazanları Frigya, Yunanistan ve İtalya’ya ihraç ediliyordu. Tunç işleme sanatında önemli bir yeri olan Urartu sanatında kemerler, miğferler, kalkanlar, adak levhaları, koşum takımları ve okdanlıklar yapılıyordu.
Urartu küçük sanat eserleri arasında silindir ve damga mühürler de önemli bir yer tutmaktadır.
Mühürler üzerinde genellikle hayvanlar ve bitkisel motifler bulunmaktadır. Urartuların dikkat çekici bir özelliği de çoğu mobilyalara ait fildişi işçiliği geleneğini sürdürmüş olmalarıdır. Eserler arasında baş ve kanatları kartal, gövdesi aslan biçimle grifonlar, insan yüzleri, geyik kabartmaları, aslan heykelcikleri sayılabilir.
Anadolu Medeniyetleri Müzesi Erzincan-Altıntepe, Ağrı-Patnos, Van- Toprakkale, Muş-Kayalıdere ve Adilcevaz’daki kazılarda çıkarılan eserlerle zengin bir Urartu koleksiyonuna sahiptir.