Türkiye, göller bakımından zengin bir ülke değildir. Bazı alanlarda göl sayısı fazla iken bazı alanlarda ise göl bulunmamaktadır.
Van Gölü çevresi, Tuz Gölü çevresi, Göller Yöresi (Eğirdir, Burdur, Beyşehir, Acıgöl vb.) ve Marmara Denizi’nin güneyinde (Sapanca, İznik, Ulubat, Manyas vb.) göllerin sayıca daha fazla olduğu görülmektedir (Görsel 1.93).
Türkiye’de yer alan bazı göller, kapladığı alan itibarıyla büyükken bazıları ise oldukça küçüktür. Örneğin Van Gölü, sahip olduğu 3712 km²lik yüz ölçümüyle Türkiye’nin en büyük gölüdür. Türkiye-Gürcistan sınırında yer alan Aktaş (Hazapin) Gölü ise 27 km²lik yüz ölçümüne sahip olup bunun sadece 14 km²si sınırlarımız içerisinde yer almaktadır.
Ülkemizdeki göllerin konum itibarıyla bulundukları yerlere ait yükselti değerleri de birbirinden çok farklıdır. Örneğin deniz kıyısında yer alan Çamiçi (Bafa) Gölü 2 m, Nemrut Volkanik Dağı üzerinde bulunan Nemrut Gölü ise 2247 m yüksekliğe sahiptir. Ayrıca Türkiye’de yer alan göller, sularının içerdiği kimyasal özellikler bakımından farklılık gösterir.
Örneğin bir gideğen yardımıyla fazla sularını denizlere ulaştırabilen Uluabat ve Beyşehir göllerinin suları tatlı, Van Gölü’nün suları sodalı (Görsel 1.94), Tuz Gölü’nün suları ise tuzludur.
Anadolu’nun oluşumu sırasında tektonik hareketler sonucu meydana gelmiş çanakların bir kısmına suların dolmasıyla tektonik göller oluşmuştur. Bu göllerden biri olan Tuz Gölü, sahip olduğu derinliğin az olması ve yazın görülen şiddetli buharlaşma nedeniyle yıl içinde yüz ölçümü bakımından değişkenlik gösterir.
Ayrıca çevresindeki araziyi oluşturan kayaçların bünyesinde bulunan tuzlar akarsular ile göle taşındığı için gölün suyu oldukça tuzludur (Görsel 1.95). Göller Yöresi’nde bulunan Beyşehir Gölü de tektonik oluşumlu bir göldür. Fakat bu göl, sahip olduğu gideğeni yardımıyla fazla sularını boşaltabildiği için tatlı su özelliği gösterir.
Tuz Gölü ile Beyşehir Gölü’nün dışında Burdur, Acıgöl, Akşehir, Eber, İznik, Uluabat, Manyas ve Sapanca gölleri de tektonik göllere örnek verilebilir.
Türkiye’de volkanik arazilerin dağılış gösterdiği bazı alanlarda ise volkanik göller oluşmuştur. Nemrut Gölü (Bitlis), Gölcük Gölü (Isparta) ve Meke Gölü (Konya) bu göllere örnek verilebilir (Görsel 1.96).
Karstik bölgelerde kireç taşlarının çözünmesi sonucu oluşan çukurların sularla dolmasıyla meydana gelen karstik göllere Göller Yöresi ile Batı Toroslar’da rastlanır. Orta kuşakta yer alan ülkemizde buzul göllerinin örneklerine sık rastlanmamakla birlikte bu göller, buzul aşındırmasının etkili olduğu yüksek yerlerde (Uludağ, Kaçkar Dağları, Buzul Dağı vb.) görülmektedir.
Türkiye’de doğal set gölleri de yer almaktadır. Eymir, Mogan ve Çamiçi gölleri alüvyal set göllerine örnek verilebilir. Ülkemizin en büyük alüvyal set göllerinden biri olan Çamiçi Gölü (Bafa), eski bir körfezin (Latmos Körfezi) ağız kısmının Büyük Menderes Nehri’nin getirdiği alüvyonlar ile kapanması sonucu oluşmuştur. Türkiye’de yer alan bazı dağlarda buzulların oluşturduğu moren set göllerine de rastlanır (Görsel 1.97).
Volkanik faaliyet sırasında çıkan materyalin bir çukurluğun önünü kapaması sonucu oluşan lav seti göllerine özellikle Doğu Anadolu’da sık rastlanmaktadır. Doğu Anadolu’daki Nazik, Erçek, Balık, Çıldır ve Haçlı gölleri volkanik set göllerine örnek verilebilir.
İstanbul kıyılarında yer alan Büyükçekmece, Küçükçekmece ve Durusu (Terkos) gölleri koy veya körfezin önünün dalga ve akıntıların getirdiği materyal ile kapanması sonucu oluşan kıyı set göllerine örnektir.
Kuzey Anadolu’da özellikle Rize, Trabzon ve Artvin gibi illerde heyelan olayının sık yaşanmasına bağlı olarak heyelan set gölleri oluşmuştur. Abant Gölü (Bolu), Sera Gölü (Trabzon) ve Tortum Gölü (Erzurum) ülkemizde yer alan başlıca heyelan set gölleridir.
Oluşumunda birden fazla faktörün etkili olduğu göllere karma yapılı göller denir. Örneğin Van Gölü, Nemrut Dağı’ndan çıkan lavların tektonik bir çanağın önünü kapaması sonucu oluşmuştur. Ayrıca Göller Yöresi’ndeki Eğirdir ve Kovada gibi göllerin oluşumunda tektonik ve karstik olaylar birlikte etkili olmuştur.
Akarsu vadileri üzerine insanoğlu tarafından yapılan setlerle akarsuyun önünün kapanması sonucu baraj gölleri oluşur. Baraj gölleri elektrik enerjisi (hidroelektrik), içme ve sulama suyu temini gibi çeşitli amaçlarla oluşturulur (Görsel 1.98 ve 1.99).
| BİLGİ HAVUZU |
Türkiye’deki bazı büyük nehirler üzerine inşa edilen barajlar şunlardır:
|
