Türkiye’de Yerleşmelerin Dağılışını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Türkiye; elverişli iklimi, verimli toprakları, bol su kaynakları ile çok eskiden beri insanların yerleştiği alanlardan biridir.

Konum özelliklerinin etkisi ile geçmiş dönemlerden itibaren farklı kültürlerin karşılaşma alanı olmuştur. Farklı kültüre sahip topluluklar Anadolu’da kültürlerin etkileşimine zemin hazırlamış ve gelişimini hızlandırmıştır.

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yerleşmeler dengeli dağılmamıştır. Doğal ve beşerî faktörler, yerleşmelerin dağılışında etkili olmuştur.

Türkiye’de yerleşmelerin dağılışında en önemli doğal faktör iklimdir. Ülkemizde çeşitli iklim özellikleri görülmekte ve her iklim, insanları farklı biçimde etkilemektedir. İklimin tarım ve hayvancılık gibi ekonomik faaliyetleri kolaylaştırdığı alanlarda yerleşim birimleri fazladır.

Bu nedenle ülkemizde yerleşmeler deniz kıyılarında yoğun olup, yükseklik arttıkça yerleşme yoğunluğu azalmaktadır. Dağların yüksek kesimleri; sıcaklığın azalması, eğimin artması, ulaşımın zor olması gibi nedenlerden dolayı yerleşmeye uygun değildir.

Genel olarak ülkemizde sürekli yerleşmeler 2.000-2.200 metrenin altında görülür ancak güney kıyılarımızda 2.500 metreye kadar çıkabilir. Türkiye’de 2.000-2.500 metreden yüksek kesimler yaz mevsiminde yaylacılık faaliyetlerinde kullanılır. Ayrıca yüksek kesimlerde madencilik, turizm gibi faaliyetler nedeniyle yerleşmeler kurulsa da sayıları fazla değildir.

Yerleşmelerin dağılışını etkileyen faktörlerden biri de yeryüzü şekilleridir. Ülkemizde eğimin fazla olduğu alanlarda yerleşme azdır. Karadeniz kıyısındaki dağların kuzey yamaçları gibi çoğu alanda yağış ve sıcaklık şartlarının uygun olmasına rağmen arazinin eğimli olması nedeniyle yerleşme azdır (Görsel 2.29).

Görsel 2.29 Arazi şartları yerleşmeleri etkiler (Ayder yaylası-Rize).
Görsel 2.29 Arazi şartları yerleşmeleri etkiler (Ayder yaylası-Rize).

Yerleşmelerin dağılışını etkileyen faktörlerden biri de su kaynaklarıdır. Su, insanın yaşaması için temel ihtiyaçlardandır. İnsanlar suyu hem kişisel ihtiyaçlarını gidermek hem de ekonomik faaliyetleri için kullanırlar. Bu nedenle insanlar, su ihtiyaçlarını kolay karşılayabildikleri akarsu boylarına ve göl kenarlarına yerleşmişlerdir (Görsel 2.30).

Görsel 2.30 Su kaynağı kenarında kurulmuş şehir (Amasya)
Görsel 2.30 Su kaynağı kenarında kurulmuş şehir (Amasya)

Ülkemizde ilk yerleşmelerin Akdeniz kıyısında, Dicle, Fırat havzalarında bulunmasının nedenlerinden biri de buralarda su kaynaklarının yeterli olmasıdır.

Ülkemizde yerleşmelerin dağılışını etkileyen bir başka faktör ulaşım imkânlarıdır. Ulaşım yerleşmelerde ticaretin gelişmesini, ticaretin gelişmesi de yerleşmenin gelişerek büyümesini sağlar.

Tarihî nedenler de yerleşmelerin dağılışını etkiler. Tarihin her döneminde insan, düşmanlardan korunmak için önlem almaya çalışmıştır. Bu insanlar yerleşmelerini sarp kayalar üzerine kurmuş etrafına surlar örmüştür. Anadolu’da bu nedenle çok sayıda kale yerleşmesi bulunur (Görsel 2.31).

Görsel 2.31 Amasya Kalesi
Görsel 2.31 Amasya Kalesi

Karışıklığın hüküm sürdüğü dönemlerde insanların yerleşmede önceliği güvenlik olmuştur. Güvenlik endişesi ile insanlar, ulaşımın zor olduğu dağlık alanlara da yerleşmişlerdir.

Maden yataklarının işlenmesi ile oluşan iş imkânları insanları çekmiştir. Ülkemizde Zonguldak’ta taş kömürü, Batman’da petrolün bulunup işlenmesi yeni iş sahalarının oluşmasını sağlamıştır. Yeni iş alanlarında çalışmak için gelen nüfus, yerleşmenin büyümesine neden olmuştur (Görsel 2.32).

Görsel 2.32 Batman
Görsel 2.32 Batman

Yorum yapın