En eski ekonomik faaliyetlerden biri olan tarım, ülkelerin gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun toplum hayatında önemli bir yere sahiptir.
İnsanların beslenmesi için gerekli gıda maddesi ve sanayi için ham madde üreten bu sektör istihdam açısından da oldukça önemlidir. Tarımsal faaliyetler; topraktan elde edilen tarım ürünlerinin yanı sıra hayvancılık, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerini de kapsamaktadır.
Toprak örtüsü; tarımsal faaliyetlerin yapıldığı en büyük ve en önemli kaynaktır. Toprağın değişik sosyo-ekonomik faaliyetler için değerlendirilmesine topraktan yararlanma denir.
Bu değerlendirme şekillerine göre toprak; tarla arazileri, bağ bahçe arazileri, çayır ve mera arazileri, orman arazileri ve ürün getirmeyen araziler olmak üzere beş gruba ayrılabilir (Tablo 2.1).
Tablo 2.1: Türkiye’de Araziden Yararlanma Şekilleri ve Oranları (TÜİK)
| Arazi Kullanımı | 1950 | 2012 |
| Tarla arazisi | 18,5 | 25,2 |
| Bağ bahçe arazisi | 1,8 | 5,5 |
| Çayır ve mera arazisi | 48,1 | 18,6 |
| Orman arazisi | 13,2 | 27,0 |
| Diğer | 18,4 | 23,7 |
Türkiye’de tarımsal faaliyetleri ve verimliliği etkileyen başlıca doğal ve beşerî faktörler; iklim, yeryüzü şekilleri, toprak ve toprağın bakımı, sulama, gübreleme, tarımda ıslah ve ilaçlama, makineleşme, pazarlama ve tarımı destekleyen kuruluşlardır.
Tarımsal üretim sıcaklık ve yağış koşullarından etkilenir. Türkiye’de genellikle yarı kurak iklim koşullarının görülmesi tarımsal üretimde sulamaya duyulan ihtiyacı artırmıştır. Ülkemizde görülen iklim çeşitliliği, tarımsal üretimin de çeşitlenmesini sağlamıştır. Türkiye arazisinin dağlık ve eğimli olması, tarımı genellikle olumsuz etkilemektedir.
Arazinin engebeli olması nedeniyle tarım alanları küçük ve parçalıdır. Yükselti arttıkça tarımın yerini hayvancılık faaliyetleri almaktadır. Türkiye’de alüvyal toprakların bulunduğu ovalar tarım için en elverişli alanlardır.
Tarım arazilerinde bir önceki yıla ait bitki atıklarının temizlenmesi, toprağın sürülerek havalandırılması, üretime zarar verecek taş parçacıklarının temizlenmesi gibi faaliyetler sonucu toprağın ekim ya da dikime hazır hâle getirilmesine toprak bakımı denir (Görsel 2.69). Bu bakımın yapılması verimin artmasında önemli bir etkendir.
Türkiye’de tarımsal verimi etkileyen önemli unsurlardan biri sulamadır (Görsel 2.70). Ülkemizde yaz mevsiminin kurak, yağışların da genel itibarıyla düzensiz olması tarımda sulamanın önemini artırmıştır. Tarım alanlarının sürülerek bir veya iki yıl dinlenmesi için boş bırakılmasına nadas denir.
Türkiye’de ekilen tarım arazilerinin her yıl yaklaşık %25’i sulama ve gübre yetersizliğinden dolayı nadasa bırakılmaktadır. Tarımda sulama imkânları geliştiği takdirde 18-20 milyon ton olan buğday üretiminin 30-35 milyon tona çıkabileceği öngörülmektedir.
Sulama gibi tarımsal verimlilik üzerinde etkili olan bir başka faktör de gübrelemedir (Görsel 2.71). Toprağın sürekli işlenmesi topraktaki besin maddelerinin azalmasına ve verimsizleşmeye neden olur. Gübreleme yöntemiyle toprakta azalan besin maddeleri tekrar toprağa kazandırılarak verim anlamında ciddi bir artış sağlanabilmektedir. Gübre olarak kimyasal katkılı olanların yerine organik gübrelerin tercih edilmesi, toprağın sürdürülebilir kullanımı açısından oldukça önemlidir.
Bitki türleri ile hayvan ırklarından daha yüksek verim elde etmek için yapılması gereken teknik çalışmalara tarımda ıslah etme denir. Türkiye’nin değişik yerlerinde ıslah istasyonları, araştırma merkezleri ve üretme çiftlikleri kurulmuştur.
Manisa Islah İstasyonu, İzmir Zeytincilik Araştırma Enstitüsü, Bursa Karacabey Harası Sığır ve Koyun Islah İstasyonu bu kuruluşlara örnek verilebilir (Görsel 2.72). Verimi artırmaya yönelik yapılan diğer bir çalışma da zirai ilaçlamadır. Aşırı olmamak kaydıyla bu sayede tarım alanlarındaki zararlı otların gelişmesi ve haşerelerin çoğalması önlenmektedir.
Tarım makinelerinin kullanımı, toprakların zamanında işlenerek verimin artırılması bakımından önemlidir. Tarım makinelerinin tarım alanlarını işleyecek sayıya ulaşmış olmasına tarımda makineleşme denir. Tarım makineleri içinde önem bakımından ilk sırada traktör yer almaktadır (Görsel 2.73).
Geçmişte Türkiye’nin tarımda makineleşmeye yönelik en önemli sorunlarından biri traktör sayısının yetersiz olmasıydı. Ancak son yıllarda yaşanan gelişmelere bağlı olarak hektar başına düşen traktör sayısı kayda değer bir artış göstermiştir (Tablo 2.2). Ülkemizde tarımda makineleşmeye bağlı olarak çayır ve meraların bir bölümünün tarım alanına çevrilmesi, tarım arazilerini genişletirken hayvancılığı olumsuz etkilemektedir.
Tarımda makineleşmenin sağladığı bir başka kolaylık da insan ve hayvan gücüne duyulan ihtiyacın azalmasıdır. Ancak Doğu Karadeniz kıyı şeridi gibi engebeli alanlarda makine kullanımı pek yaygın olmamaktadır.
Tablo 2.2: Türkiye’de Traktör Oranı (TÜİK)
| Yıl | Ekilen Alan (Milyon ha) | Traktör (Bin) | Bin Hektar Başına Düşen Traktör |
| 1950 | 14,5 | 16,6 | 1,1 |
| 1960 | 23,2 | 42,5 | 1,8 |
| 1990 | 24,1 | 692,4 | 28,7 |
| 2012 | 23,8 | 1178,3 | 49,6 |
| 2016 | 23,7 | 1273,5 | 53,7 |
Ticari tarımda yetiştirilen ürünlerin iç veya dış piyasaya sürülerek pazarlanması gerekir (Görsel 2.74). Bu amaçla çeşitli kooperatifler kurulmuş ve devlet; konuyla alakalı zaman zaman kolaylaştırıcı, koruyucu ve teşvik edici önlemler almıştır. Örneğin 1937’de kurulan Toprak Mahsulleri Ofisi, çiftçilerden tahıl alımları yaparak tarımın gelişmesinde önemli rol oynamıştır.
Türkiye’de tarımsal faaliyetlerin planlanması, desteklenmesi ve geliştirilmesine yönelik politikalar Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Çiftçilerin kredi ihtiyacını Ziraat Bankası ile Tarım Kredi ve Tarım Satış kooperatifleri karşılar.
Aynı şekilde gübre, traktör, tarım makineleri (Görsel 2.75) gibi ihtiyaçlar Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK); tohum ve fide ihtiyacı da Devlet Üretme çiftlikleri tarafından karşılanmaktadır.
Ayrıca çiftçilerin ürettiği tarım ürünlerini uygun fiyatlarla alarak işledikten sonra tüketiciye uygun fiyatlarla satan Antbirlik, Çaykur, Çukobirlik, Fiskobirlik, Toprak Mahsulleri Ofisi, Tariş, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü ve tarım alanlarındaki sulama işleriyle ilgilenen Devlet Su İşleri gibi kuruluşlar da tarımın desteklenmesi konusunda önemli görevler üstlenmektedir.
Sulama, gübreleme, ilaçlama ve kaliteli tohum gibi uygulamalardan bilimsel yöntemlerle yararlanılan tarım metoduna intansif (modern) tarım denir. Bu yöntemde doğal koşullara bağımlılık oldukça düşük olduğundan verim çok yüksektir.
Türkiye’de özellikle Akdeniz ve Ege kıyılarında yapılan seracılık faaliyetleri, modern tarım metoduna örnek verilebilir. Modern tarım yöntemlerinin uygulanmadığı, geleneksel yöntemlerle yapılan tarım metoduna da ekstansif (ilkel) tarım denir.
Ekstansif tarım metodunda sulama, gübreleme, ilaçlama ve kaliteli tohum kullanımı gibi uygulamalar yetersiz olduğundan verim düşüktür. Plantasyon tarımı, tropikal ve subtropikal bölgelerin bazı alanlarında ticari amaçla bir veya birkaç çeşit ürün yetiştirmeye dayalı tarım yöntemidir.
Türkiye’de Tarım
- Tahıl Nedir? Türkiye’de Buğday, Arpa, Mısır, Çeltik Üretimi
- Türkiye’de Baklagiller, Tütün, Pamuk, Şeker Pancarı, Üzüm Üretimi
- Türkiye’de Ayçiçeği, Zeytin, Fındık, Yer Fıstığı, Soya Fasulyesi Üretimi
- Organik Tarım Nedir? Seracılık Nedir? Türkiye’de Seracılık
- Türkiye’de Ormancılık
- Hayvansal Üretim | Mera ve Besi Hayvancılığı Nedir?
- Türkiye’de Hayvancılık Faaliyetleri Nelerdir?