Şehirleri kırsal yerleşmelerden ayıran en önemli özelliklerden biri sahip oldukları işlevsel yapılardır. Kırsal yerleşmelerde daha çok tarımsal faaliyetler ön planda iken şehirlerde ise yönetim, sanayi, kültür, turizm ve ulaşım gibi fonksiyonlar gelişmiştir.
Türkiye’de şehirlerin oluşmasında ve gelişmesinde tek bir fonksiyon etkili olabileceği gibi birden fazla fonksiyon da etkili olabilir. Örneğin ticari faaliyetlerin olduğu bir şehir; sanayi, turizm ve ulaşım gibi faaliyetlerle iç içeyken madencilik faaliyetinin olduğu başka bir şehirde de sanayi faaliyeti yer alabilmektedir.
Bu bakımdan ülkemizdeki çoğu şehrin ticaretin yanı sıra tarım, sanayi, ticaret, maden, ulaşım, turizm, kültür, idari ve askerî fonksiyonları da bulunmaktadır (Harita 2.3).
Sakin Şehir
Şehirler; küreselleşmenin etkisiyle hayatın çok hızlı aktığı, üretimden çok tüketime yönelen ve artık kendi kendine yetmeyen yaşam alanları hâline gelmiştir. Bu yerleşmeler; insanların bir arada huzur ve güven içinde yaşamalarını amaçlayan yerler olmaktan çıkmış, hayatın yüksek tempoda yaşanabilmesi adına tasarlanan mekânlara dönüşmüştür.
Küreselleşen hızlı şehir hayatına karşı 1999 yılında İtalya’nın Greve in Chianti şehrinde kurulan Cittaslow, nüfusu 50 000’in altındaki şehirlerin üye olabildiği uluslararası belediyeler birliğidir. İtalyanca “citta” (şehir) ve İngilizce “slow” (yavaş, sakin) kelimelerinden oluşan Cittaslow, Sakin Şehir anlamında kullanılmaktadır (Görsel 2.22).
Sakin Şehir; bir şehirdeki yaşam kalitesinin iyileştirilerek kalkınmanın, şehrin kendi özgün yapısının, mimarisinin, gelenek ve göreneklerinin, yerel yemeklerinin ve tarihsel kimliğinin korunmasıyla mümkün olacağını öngörmektedir. Bu kavram; şehirlerin hangi alanlarda güçlü, hangi alanlarda zayıf olduklarını analiz etmelerini ve sahip oldukları imkânlar çerçevesinde bir strateji geliştirmelerini teşvik eden bir felsefedir.
Bir şehrin Sakin Şehir olması; o şehrin dokusunun, renginin, müziğinin ve hikâyesinin uyum içinde olması; şehrin sakinleri ile şehri ziyaret edenlerin buradaki yaşamdan zevk alabilecek bir hâle gelmesi demektir. Yerel zanaatı, tatları ve sanatları sadece eskilerin hatırlayabildiği kavramlar olmaktan çıkarmak için bunları yeni nesillerle ve şehri ziyaret eden misafirlerle paylaşmaktır.
Hayatın tek amacının bir yerlere yetişmek olmadığını, doğaya zarar vermeden de şehirlerin gelişebileceğini ve içinde bulunulan andan keyif alınması gerektiğini insanlara hatırlatmaktır.
Cittaslow Birliği’ne üye olan kentlerin ve üye adaylarının Sakin Şehir felsefesine bağlı kalmaları ve bu çerçevede hareket etmeleri için üyelik kriteri belirlenmiştir. Bu bağlamda aday şehrin geliştirdiği projelerden oluşan başvuru dosyasına ait değerlendirme sonucunun %50’den fazla puan alması gerekmektedir. Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 30 ülkeden toplam 236 belediye bahsedilen birliğin üyesi durumundadır.
Türkiye’den Akyaka (Muğla), Gökçeada (Çanakkale), Perşembe (Ordu), Seferihisar (İzmir), Vize (Kırklareli), Yalvaç (Isparta), Yenipazar (Aydın), Halfeti (Şanlıurfa), Taraklı (Sakarya), Uzundere (Erzurum), Göynük (Bolu), Eğirdir (Isparta), Gerze (Sinop), Şavşat (Artvin) ve Mudurnu (Bolu) belediyeleri bu birliğin üyeleri arasında yer almaktadır.
Seferihisar, 2009 yılında Türkiye’nin Cittaslow unvanını alan ilk şehridir. İzmir’in güneybatısında yer alan şehrin yaklaşık dört bin yıllık tarihî geçmişi bulunmaktadır. Şehir; ayrıca Aka, Girit, Pers, Bergama krallıkları, İyonya, Selçuklular, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait eserleriyle zengin bir tarihe sahiptir.
Ekonomik faaliyetlerin genellikle tarıma dayandığı ilçe, özellikle organik ürünleriyle ön plana çıkmaktadır. Altyapısını tamamlama yönünde hızlı bir ilerleme kaydeden şehrin, güneş enerjisiyle çalışan sokak lambaları da dikkat çeken özellikler arasında yer almaktadır (Görsel 2.23).
2011 yılında Cittaslow unvanını alan ve Türkiye’nin en büyük adası olan Gökçeada, bu unvanı ile dünyanın ilk ve tek sakin adası olmuştur. 2016 yılında nüfusu 8776 olarak tespit edilen Gökçeada; nostaljik evleri, doğal yaşamı, organik ürünleri ve alternatif spor olanakları ile son yıllarda önemli bir turizm merkezi hâline gelmiştir.
Ayrıca bozulmamış bir doğaya sahip olan adada tarihî özelliklerle çok kültürlülüğün uyumu açık bir şekilde görülebilmektedir.