Türk İslam Devletlerinde Sanat

İlk Müslüman Türk devletlerinde sanat alanında büyük gelişme kaydedildi. Karahanlılar Döneminde, Türk-İslam sanatının temelleri atıldı ve bu dönemin mimari eserleri sonraki döneme örnek oluşturdu. İlk Türk İslam devletlerinde sanat eserleri halka hizmet amacıyla meydana getirildi.

Bu amaçla çarşı, han, hamam, çeşme, kervansaray, köprü, su kanalı, hastane, medrese ve camiler inşa edildi. İlk Türk-İslam devletleri döneminde ortaya konulan bu eserlerde hem Orta Asya Türk kültürünün, hem de İslamiyet’in etkileri görülür. Türk sanatı zamanla diğer Müslüman ülkelerin sanatını da önemli ölçüde etkilemiştir.

Türk İslam Devletlerinde Sanat
Resim 03.16 Türk Halı Dokumacılığına Ait Bir Örnek

Türklerde el sanatları İslamiyet’ten önce gelişmişti. Özellikle kilim, halı, pamuk ve ipek dokumacılığı ileri düzeydeydi. Geleneksel maden işçiliği de ev eşyaları, at koşumları, kemer işçiliği, kuyumculuk dallarında devam etmiştir.

Çin kökenli olan çinicilik İslamiyet döneminde oldukça yaygın hâle geldi ve mimari süslemelerde bolca kullanıldı. Çinicilik alanında seçkin ürünler meydana getirilmiştir.

Türk İslam Devletlerinde Sanat
Resim 03.17: Çini Örneği

El yazması kitap ve levhaların altın tozu ve boya kullanılarak çiçek ve nakışlarla süslenmesi sanatı olan tezhip, Türk-İslam devletlerinde başarıyla uygulanmıştır. Arap harflerinin değişik şekillerde (sülüs, talik, rika, kûfî) süslü olarak yazılması sanatı olan hat, cami, türbe ve saray gibi mimarieserlerde kullanılmıştır.

Yaş alçı sıva üzerine yapılan bir resim türü olan fresko, Uygurlar tarafından binaların süslenmesinde kullanılmıştır. Bir başka resim türü de kitap sayfalarına yapılan minyatürdür. Minyatürde cismin esas rengi, ışık ve gölge düşürülmeden verilir. Derinlik ve perspektif düşünülmez. Figürlerde kişinin önemine göre büyüklük ve küçüklük vardır. Minyatür, Türk-İslam sanatında en çok kullanılan resim türüdür. Tarihte en eski minyatürlere Orta Asya’da rastlanmaktadır. Minyatür, tüccarlar aracılığıyla İran’a gelmiş ve kitaplar yoluyla Avrupa’ya yayılmıştır.

Türk İslam Devletlerinde Sanat
Resim 03.18: Minyatür Örneği

Heykelcilik, Türklerde İslamiyet’ten önce görülen bir sanat dalıydı. İslamiyet’ten sonra, dinin etkisiyle bu sanat dalından uzaklaşılmıştır.

Müzik, bir sanat dalı olmasının yanında Türkler için bir hâkimiyet alameti idi. Halife tarafından sultanlara gönderilen hâkimiyet sembolleri arasında davul da bulunurdu. Hükümdarların kapılarında beş defa nevbet çalınırdı. Türklerin en eski müzik aletlerinden biri kopuz idi. Türk-İslam devletlerinde kös, zurna, davul, zil gibi çalgılar da kullanılıyordu.

Müzik, Uygur müziği ile Oğuz müziğinin etkisi altında Türklerin gittiği her ülkeden esinlenerek gelişmiş ve günümüze kadar gelmiştir. Selçuklular zamanında yayılan tasavvuf akımı, müziği de etkilemiş; Türk tasavvuf müziği doğmuştur.

İlk Türkİslam devletleri döneminde musiki hakkında çeşitli eserler yazılmıştır. Farabî’nin Kitab’ül Mûsık’ıl Ekâbir adlı eseri bunlardan biridir. Yine Harzemşahlar döneminde yaşayan Safiyü’d din “in, Şerefiyye adlı kitabı Türk musikisi hakkında yazılmış önemli bir incelemedir.

Yorum yapın