Timur veya Batıda bilinen ismiyle Timurlenk, Büyük Timur İmparatorluğu’nun kurucusudur. Timur, 1336 yılında Semerkant yakınlarındaki Keş şehrinde doğdu .
Timur’un babası olan Turagay, Çağataylılar içerisinde yer alan Barulas (Barlas) boyunun beyi idi. Timur’un doğduğu yıllarda Çağatay Hanlığı karışıklıklar içinde idi. Ülkenin hakimiyeti Çağatay soyundan gelen emirlerin elinde bulunuyordu. Bu emirlerden birisi olan Emir Kazgan Semerkant’a tamamen hakimdi. Timur’da bu sırada Emir Kazgan’ın emrinde bulunuyordu.
XIV. yüzyılın ikinci yarısında Maveraünnehir Bölgesi, hanlar arasındaki mücadeleye sahne olmuştu. Doğu Türkistan’da hüküm süren Tuğlak Timur Han, bu durumdan yararlanarak Maveraünnehir’i işgal etmiş, bunun üzerine Timur’da Tuğlak Timur’a bağlılığını bildirerek onun hizmetine girmişti.
Daha sonra Timur, Keş şehrinin emirliğine getirilmiştir. Bir süre sonra, Maveraünnehir’de tekrar karışıklıkların çıkması üzerine Tuğlak Timur Han, yeniden Maveraünnehir’e gelerek oğlu İlyas Hoca’yı bu bölgeye vali tayin etmiş, Timur’u da onun atabeyi yapmıştı. İlyas Hoca’nın emrine verilen Timur, onun zâlimce davranışları karşısında kayınbiraderi Emir Hüseyin ile birlikte Horasan’a gitmiştir.
Büyük bir devlet kurma arzusu Timur’u Maveraünnehir’e geri döndürmüştür. Timur, Emir Hüseyin ile birleşerek Keş şehrini ele geçirip Maveraünnehir’e hakim olmuşlarsa da, daha sonra Timur’un Emir Hüseyin ile arası açılmıştır. Bunun üzerine Belh’i kuşatan Timur, Emir Hüseyin’i etkisiz hâle getirerek kendisini emir ilan etmiş ve hükümdarlık tahtına oturmuştur (1369).
Tarihin gördüğü en büyük askeri ve siyasi dehalardan biri olarak kabul edilen Timur, sağ ayağı aksak kalacak şekilde darbe aldığından dolayı kendisine Farsça Timurlenk, Türkçe olarak ise Aksak Timur denilmiştir.
Timur’un Fetihleri
Timur, devletini kurduktan sonra ilk seferini, Çağatay Hanlığı’na bağlı Ha rezm (Harzem) üzerine yapmıştır. 1371-1379 yıllarında arasında yaptığı seferlerle Harezm ve Horasan’ı topraklarına katmıştır. Timur’un Harezm ve Horasanı alması, Altın-Orda hükümdarı Toktamış ile arasını açtı. Toktamış, Timur’un seferde olmasından yararlanarak Maveraünnehir’i işgal etmiştir. Bu durumu öğrenen Timur, derhal Semerkant’tan hareketle bölgeye gelerek Toktamış’la mücadeleye başlamıştır.
Timur, 1391 yılında Ural Nehri’nin batısında Kondurca’da Toktamış’la yaptığı savaşı kazanmıştır. Toktamış Han’ın Timur’a karşı yaptığı mücadeleden vazgeçmemesi üzerine Timur, 1395’de Altın Orda üzerine ikinci defa sefere çıkmıştır. Terek’te yapılan savaş sonunda Altın Orda Devleti parçalanmıştır. Altın Orda Devleti’nin parçalanması Rusların işine yaramış ve Rusların güçlenmesine sebep olmuştur.
Timur, 1393 yılında İran’da İlhanlılardan sonra kurulmuş olan Muzafferoğulları Devleti’ni ortadan kaldırmıştır. Yine aynı yıl Bağdat’ı alarak buradaki Celâyirlilere de son vermiştir. Bu faaliyetlerinin sonunda Timur, İran, Kafkasya ve Azerbaycan’ı ele geçirerek topraklarına katmıştır.
1398 yılında Hindistan üzerine sefere çıkan Timur, Delhi’ye kadar uzanan toprakları fethederek pek çok ganimet ve fil ele geçirmiştir. Bu arada Celâyirliler Bağdat’ı tekrar ele geçirmişlerdi. Bunun üzerine Timur, Bağdat’a ikinci bir sefer düzenleyerek burayı tekrar topraklarına katmıştır.
Timur, Karakoyunlu Devleti’nin topraklarını ele geçirince, Celâyir hükümdarı Ahmet ve Karakoyunlu Hükümdarı Kara Yusuf, Osmanlı Devleti’nin hükümdarı Yıldırım Bayezid’e sığınmışlardı. Timur, 1400 yılında Anadolu’ya geçerek Sivas’ı almış ve tahrip etmiştir. Bu arada Memlukler iç karışıklıklar içinde idi. Bu durumdan yararlanmak isteyen Timur, güneye yönelerek Hâlep, Hama, Humus ve Şam’ı ele geçirerek Suriye’yi topraklarına katmıştır. Daha sonra Kahire üzerine yürümekten vazgeçen Timur, Bağdat üzerinden Tebriz’e geri dönmüştür.
Sivas’ın tahrip edilmesinden dolayı Timur’la arası açılan Yıldırım Bayezid, Sivas’ı yeniden ele geçirerek Erzurum’a kadar ilerledi. Timur, Suriye Seferi sırasında Yıldırım Bayezid’e gönderdiği mektuplarda bazı isteklerde bulunarak; kendi hakimiyetini tanımasını, Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf’un kendisine teslim edilmesini, şehzadelerden birinin rehine olarak kendisine gönderilmesini ve Anadolu beylerinden alınan toprakların eski sahiplerine geri verilmesini bildirmişti.
Timur’un isteklerini Yıldırım Bayezid’in reddetmesi üzerine Timur, büyük bir ordu ile Anadolu’ya girmiş, Kayseri ve Kırşehir üzerinden Ankara’ya gelerek şehri kuşatmıştır. Bayezid’de Osmanlı ordusu ile Ankara’ya doğru harekete geçti. Bunun üzerine Ankara kuşatmasını kaldıran Timur, Ankara yakınlarındaki Çubuk Ovası’na gelerek burada savaş düzeni aldı. İki ordu arasında yapılan savaşı Timur kazanmıştır (28 Temmuz 1402).
Ankara Savaşı’nın sonunda Anadolu Türk birliği bozulmuş, Bizans İmparatorluğu elli yıl daha varlığını sürdürme fırsatı bulmuştur. Ayrıca Osmanlıların Balkanlarda yaptığı fetihler durmuş, Yıldırım Bayezid’in oğulları arasında taht kavgaları başlamış ve Osmanlı Devleti fetret devrine girmiştir.
Timur, Anadolu’daki beylikleri ve Osmanlı Devleti’ni kendine bağladıktan sonra Yıldırım Bayezid’in oğullarından Şehzade Mustafa’yı da yanına alarak başkent Semerkant’a dönmüştür. 1405 yılında Timur, Çin seferine hazırlanırken Otrar’da ölmüştür. Timur’un türbesi Semerkant’tadır .
Timur, Türk tarihindeki büyük cihangirlerden biri idi. Aynı zamanda zekâsı ve teşkilatçılığı ile de ün yapmıştı. Timur zamanında devletin sınırları batıda Bursa ve İzmir’e, güneydoğuda Delhi’ye ve kuzeyde de İrtiş Nehri’ne kadar uzanıyordu.
Timur Devleti’nin Parçalanması
Timur’un Cihangir, Ömer Şeyh, Miranşah ve Şahruh adında dört oğlu vardı. Timur’un büyük oğlu Cihangir ile diğer oğlu Ömer Şeyh kendisinden önce ölmüşlerdi. Bu yüzden Timur’da kendinden sonrası için, Cihangir’in oğlu Pir Muhammed’i veliaht göstermişti. Bu sırada ülke içinde iç karışıklıklar çıkmış, Timur’un oğulları ve torunları arasında da taht mücadeleleri başlamıştı. Yapılan bu taht mücadeleleri ni Timur’un oğlu Şahruh kazanmış ve devleti toparlayarak Timur tahtına çıkmıştır (1405-1447).
Şahruh, iktidarı süresince Orta ve Güney İran’a seferler düzenleyerek hakimiyetini genişletmiştir. Şahruh’un ölümünden sonra da taht kavgaları tekrar başlamıştır. Şahruh’tan sonra yerine oğlu Uluğ Bey (1447-1449) geçmiştir. Uluğ Bey döneminde Semerkant büyük bir kültür merkezi durumuna gelmiştir.
Uluğ Bey zamanında Maveraünnehir, Cuci soyundan olan Özbeklerin akınlarına uğramıştı. Diğer taraftan Timurlular, Akkoyunlu ve Karakoyunlularla da sa vaş hâlinde idiler. Doğuda ise Çağatay Moğollarının Timurlulara karşı baskıları artmıştı. Uluğ Bey’den sonra Ebu Said iktidara geçerek durumu düzeltmeye çalışmışsa da başarılı olamamıştır.
Timurlulardan sadece Hüseyin Baykara, Horasan ve Maveraünnehir’de tutunabilmiştir. Bu dönem daha çok sanat ve edebiyatın gelişme gösterdiği bir dönem olmuştur. Kendisi de büyük bir şair olan Hüseyin Baykara, Türkçe yazdığı şiirlerle ün yapmıştır. Hüseyin Baykara’nın ölümünden sonra Özbekler (Şeybanîler) Horasan’ı ele geçirerek 1507 yılında Timurluların saltanatına son vermişlerdir.
| Timur Devleti (1369-1507) | Timur’un Fetihleri | Timur Devleti’nin Parçalanması |
| Timurlarda Kültür ve Uygarlık |