Sultan Mesut dönemi ve Gazne Devletinin yıkılması konusuna bakalım.
Sultan Mahmut’un ölümünden sonra oğulları Muhammet ve Mesut arasında taht kavgaları başladı. Bu mücadeleyi Mesut kazandı (1030).
Sultan Mesut tahta geçince veziri değiştirdi. Bazı vali ve komutanları görevlerinden alarak yerlerine kendi adamlarını görevlendirdi. Abbasi Halifesi Kadir Billâh’ın yerine halife olan Kâim Biemrillah’ın adına hutbe okuttu ve onu tanıdı.
Sultan Mesut babasının ölümü üzerine kardeşi Muhammed ile taht kavgasına başladığında kendi gücü ile tahta çıkamadı ve Ali Tegin’den yardım istedi. Ali Tegin’e yapacağı yardım karşılığında Huttal topraklarını vereceğini vaad etti. Ancak tahta çıkınca sözünü yerine getirmedi. Ali Tegin’in kendisine karşı savaş hazırlığı yaptığını öğrenince Buhara’yı almak için ordu gönderdi. İki ordu Buhara-Semerkand arasındaki Debusiye’de karşılaştı. Her iki taraf birbirlerine üstünlük sağlayamadı ve bir anlaşma yapıldı (1032). Fakat Ali Tegin bundan sonra fazla yaşamadı ve 1034 tarihinde öldü. Böylece Sultan Mesut, Ali Tegin’den kurtulmuş oldu.
Sultan Mesut babası gibi Hindistan seferlerine önem verdi. Hindistan’a yaptığı seferlerde başarı kazandı. Mesut döneminde Gazneliler için en büyük tehlike Selçuklular idi. Sultan Mesut Maveraünnehir ve Horasan’a doğru ilerleyen Tuğrul ve Çağrı Beylerin emrindeki Selçuklular üzerine ordu gönderdi. Nesa yakınlarında 1035 yılında yapılan savaşta Gazne ordusu yenildi. Savaşı kazanan Selçuklular Horasan bölgesinde gittikçe güçlendiler ve Belh şehrini ele geçirdiler. Bu haberi alan Sultan Mesut yeniden ordu hazırlayarak Selçukluları Horasan’dan çıkarmak istedi. Selçuklular Serahs yakınlarında yapılan savaşta Gaznelilere karşı ikinci defa zafer kazandı (1038). Tuğrul Bey bu başarıdan sonra Horasan’ın önemli bir şehri olan Nişabur’a girdi.
Sultan Mesut, Gazne Devleti için gittikçe büyük bir tehdit oluşturan Selçukluları tamamen etkisiz kılmak amacıyla güçlü bir ordu hazırlayarak tekrar harekete geçti. Fillerle güçlendirilen Gazne ordusu Dandanakan’da Tuğrul ve Çağrı beylerin komutasındaki Selçuklu ordusuyla karşılaştı. Savaş üç gün sürdü. Sultan Mesut kahramanca savaşmasına rağmen yenildi ve savaş alanından kaçarak canını kurtarabildi.
Dandanakan Savaşı, hem Selçuklular hem de Gazneliler için bir dönüm noktası oldu. Bu savaşı kazanan Tuğrul ve Çağrı Beyler Büyük Selçuklu Devleti’ni kurdular. Bu devlet kısa sürede güçlenerek büyük bir imparatorluk hâline gelirken Dandanakan Savaşı’nı kaybeden Gazneliler Devleti ise hızla zayıfladı. Sultan Mesut, daha güçlü bir ordu hazırlayıp yeniden Selçuklular üzerine yürümek amacıyla ailesini ve hazinesini alarak Gazne’den Hindistan’a hareket etti. Ancak Mesut, yolda ayaklanan askerleri tarafından öldürüldü (1041).
Sultan Mesut’tan Sonra Gazne Devleti
Sultan Mesut’u öldüren Gazneli askerler, onun yerine kardeşi Muhammet’i tahta çıkardılar fakat Mesut’un oğlu Mevdut amcası ile mücadeleye girerek tahtı ele geçirdi. Onun döneminde Hindistan’da ayaklanmalar çıktı. Horasan’ı alan Selçuklular da güneye doğru ilerliyorlardı. Mevdut, Selçuklular üzerine yapacağı sefere hazırlanırken öldü (1049). Ülkede on yıla yakın bir süre taht kavgaları yaşandı. Bu kavgalar İbrahim’in sultan olmasıyla sona erdi (1059).
Sultan İbrahim Selçuklularla akrabalık kurdu ve onlarla iyi geçinmeye çalıştı. Kuzeyden gelecek saldırılardan bu şekilde kurtulan İbrahim, Hindistan seferlerine ağırlık verdi. Kırk yıllık hükümdarlığı döneminde devleti toparlayan Sultan İbrahim 1099’da öldü.
Gaznelilerin son büyük hükümdarı Selçukluların yardımıyla tahta oturan Behram Şah oldu (1117). Onun döneminde Gazne Devleti artık bağımsız bir devlet olmayıp Selçuklu hakimiyetine girdi. Behram Şah, Hindistan’da çıkan ayaklanmaları bastırarak devlet işlerini düzene koydu. Gazne sultanı yıllık vergisini ödemeyince Selçuklu Sultanı Sencer Gazne üzerine sefer düzenledi (1136). Behram Şah, Sencer’den özür dileyerek ona bağlılığını bildirdi.
Behram Şah’ın bir diğer siyasi faaliyeti de, Gurluların iktidar kavgalarına karışmak oldu. Bunun üzerine Gurlularla Gazneliler arasında büyük bir mücadele başladı.
Sonunda Gurlular Gazne’ye kadar gelerek şehri yakıp yıktılar ve halkı kılıçtan geçirdiler. Bu sırada Behram Şah Hindistan’a çekilmişti. 1152’de Selçukluların Gurluları yenmesi üzerine Behram Şah yeniden Gazne’ye hakim oldu.
Gazne Devletinin Yıkılması
Behram Şah ölünce yerine geçen oğlu Hüsrev Şah döneminde Gurlular, Gazne Devleti’ni tehdit etmeye devam ettiler. Bu baskı özellikle Sultan Sencer’in 1157’de ölümünden sonra daha da arttı. Hüsrev Şah, Gurluların baskılarına daha fazla dayanamayarak başkenti, Gazne’den Lahor’a taşıdı ve orada öldü (1160). Yerine geçen oğlu Hüsrev Melik, devleti toparlayamadı. 1187 yılında Lahor’a giren Gurlular Gazne Devleti’ne son verdi.
–> Gazneliler | Sultan Mahmut ve Gazne Devleti’nin Yükseliş Dönemi