Lenin, sosyalistlerin 1913’ten beri tartışmaları sonucu ulaştıkları “ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı” ilkesini devrimle birlikte ilan etti.
Bunun üzerine 1917’de Tatar Türkleri, İdil-Ural Devleti’ni; Kazaklar, Alaş Orda Özerk Cumhuriyeti’ni; Müslüman Halk Meclisi, Hokand’da Özerk Türkistan Cumhuriyeti’ni kurdu. Daha sonra iç savaşın ortaya çıkardığı karışıklıklar sırasında da Türkler bağımsız devletler kurmayı sürdürdü.
Harzem Halk Cumhuriyeti, Başkırdistan Sovyet Cumhuriyeti, Türkistan ve Kırgız Özerk Cumhuriyetleri bu devletlerdendir. Bu tür oluşumların amacı Turancılık düşüncesi doğrultusunda Türkistan’ın bağımsızlığını sağlamaktı. Bu nedenle 1920 sonlarından itibaren Sovyet yönetimi, Türk devlet ve toplulukları üzerinde doğrudan egemenlik kurmaya çalıştı. Sovyetler, Türk toplulukları üzerindeki denetimini sürdürebilmek için kültürel çalışmalara da yer verdiler.
Türklerin yaşadığı yerlerde Rus okulları açıldı ancak Türk aileleri bu okullara fazla eğilim göstermedi. Türklerin yaşadığı yerler ele geçirildikten sonra “Türkistan” sözcüğü yasaklandı. Türkistan bölgesinde Kazak, Kırgız, Türkmen, Azerbaycan ve Özbeklerden oluşan beş ayrı özerk cumhuriyet kuruldu. Kazakçılık, Özbekçilik, Türkmencilik ve Kırgızcılık ön plana çıkarıldı. Bu toplulukların kendilerine özgü edebiyatlarına, tarihlerine dikkat çekilerek ayrı kimliklere sahip olmalarına çalışıldı.
Bu şekilde aralarında rekabet ortamı oluşturulmaya çalışılarak aralarında birlik kurulması engellendi.
Basmacı Hareketi
Basmacı sözcüğü, baskın yapan anlamındadır. Sovyet Devrimi’nden önce Çarlık Rusya’sına karşı Orta Asya, Kafkas ve Kırım Türkleri’nin yaptığı harekete verilen addır.
Sovyet Rusya’nın 1918’de Millî Hokand Hükûmeti’ni dağıtması üzerine, Basmacı Hareketi Sovyet Rusya’ya karşı mücadeleye başladı. Hareket, daha sonra Fergana Vadisi’ne ve Orta Asya’nın büyük bölümüne yayıldı. Hareketin temel amacı, bağımsız Türkistan kurmaktı. 1919 Eylül’ünde Fergana’da Türkistan Hükûmeti kuruldu. Sovyet Hükûmeti ile Basmacılar arasında çok şiddetli çatışmalar yaşandı.
Sovyetlerin genel saldırısı ve Basmacılar’a 1921’de katılan Enver Paşa’nın 1922’de öldürülmesi üzerine zayıflayan hareket, 1931’e kadar sürdü. 5 Aralık 1936’da SSCB’ye bağlı Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan Cumhuriyetlerinin kurulmasıyla Basmacıların bağımsız Türkistan amaçlarını gerçekleştirme ortamı ortadan kaldırıldı.