İslam mimarisinin ilk örneklerine Mekke’de rastlanmaktadır. Hz. Muhammed’in evi geliştirilerek yapılan ve Medine Camisi adını alan bu yapı kare planlı olup etrafı kerpiç duvarla çevrilidir.
Devlet merkezleri Şam olan Emeviler (661-750), mimaride Bizans, süslemede Sasani sanatından izler taşırlar. Transet planlı camileri arasında Kayraman, Seydi, Ukba, Şam Emeviye (Ümeyye), Kubbetü’s Sahra, Mescid-i Aksa en önde gelen örneklerdir.
Emevi sivil mimarisinin önemli yapıları arasında yer alan çöl sarayları içinde Kuseyr Amra Sarayı, Kasr-ül Hayr-ül Garbi, Meşetta ve Hırbetü’l-Mefcer bulunmaktadır.
Endülüs Emevilerinin özellikle başkent Kordoba’daki Kordoba Camisi ve Granada’daki El Hamra Sarayı en gözde eserleri arasındadır.
En önemli özelliği taş cephe düzenlemesi olan Fatımî Sanatı’nda öne çıkan iki mimari eser Mehdiye ve El-Eser Camileridir.
Memlükler cami, şifahane, medrese ve türbeler yapmışlar; kimi zamanda çok amaçlı külliyeler oluşturmuşlardır. En önemli Memlük eserleri arasında Baybars Camisi, Sultan Kalavun Külliyesi ve Sultan Hasan Medresesi bulunmaktadır.
Eyvanlı medrese türünün ilk örneğini Karahanlılar inşa etmişlerdir. Tuğla malzeme ile kare planlı, kubbeli, portelli türbeler yapan Karahanlıların Arap Ata ve Ayşe Bibi türbeleri gösterişli portelleri ve dekorasyonları ile dikkati çekmektedir.
Sivil mimari eserleri içinde Ribat-ı Melik, Akçakale, Dehistan ve Kurtlu Tepe Kervansarayları bulunmaktadır. Tirmiz Sarayı terrakota, renkli cam, madalyon ve rozetlerle süslenmiştir.
Gazneliler sosyal ve dinî eserler yaparken sanat özelliklerini Hint ve İslam sanatları ile birleştirmişlerdir.
Ribat adı verilen kervansaraylar içinde bilinen tek yapı Ribat-ı Mahî, eyvan kubbe birlikteliğinin Büyük Selçuklulardan önce Gaznelilerce yapıldığını gösteren önemli bir mimari eser özelliği taşımaktadır.
Büyük Selçuklular, 1040-1157 tarihleri arasında cami, medrese, türbe olmak üzere çok sayıda mimari eser yapmışlardır. Karahanlı ve Gaznelilerin sanat, kültür geleneklerini devam ettirmeleri sonucu mimaride dört eyvanlı planı daha da geliştirerek yeni eserler yapmışlardır.
Merkezi Konya olan Türkiye Selçuklu Devleti, Anadolu’da önemli sanat eserleri meydana getirmiştir. Türkiye Selçuklu sanatı Gazneli ve Büyük Selçuklu sanatlarından ve Anadolu’da önceleri yaşamış uygarlıklardan etkilenmiştir.
13. yüzyıldan başlayarak yaptıkları ahşap direkli ve taş destekli camilerde transept, kûfe, bazilikal, eyvanlı adlarını verdikleri plan çeşitlerini uygulamışlardır. Bu camiler arasında Diyarbakır Ulu Camisi, Konya Alaeddin Camisi, Divriği Ulu Camisi ve Şifahanesi, Malatya Ulu Camisi ilk akla gelenlerdir.
Medreseler; din, felsefe, matematik, hukuk, tıp, tarih ve astronomi gibi derslerin okutulduğu öğretim kurumlarıydı. Anadolu Selçuklu medreseleri kapalı avlulu (kubbeli) ve açık avlulu (eyvanlı) medreseler olmak üzere iki plan tipindedir. Kapalı avlulu medreseler Tokat Yağbasan Medresesi, Konya Karatay Medresesi, Konya İnce Minareli Medrese’dir. Açık avlulu medreseler arasında ise Konya Sırçalı Medrese, Erzurum Çifte Minareli Medrese bulunmaktadır.
Türkiye Selçuklu mezar anıtları Büyük Selçuklular zamanında inşa edilmiş türbe ve kümbet yapıları ile aynı plan özellikleri gösterir. Önemli örnekler arasında Tercan Mama Hatun Kümbeti, Kayseri Döner Kümbet, Konya II. Kılıç Aslan Kümbeti ve Konya Gömeç Hatun Türbesi bulunmaktadır.
Kervansaraylar, Anadolu’da Selçukluların ekonomik gücünün göstergesi sivil mimari örnekleridir. Ticaret yolları üzerinde inşa edilen kervansaraylar; konaklama ve posta, askerî, güvenlik gibi resmî işlemlerin yürütüldüğü bütünüyle kesme taştan yapılmış; portallerinde Selçuklu taş ustalığının en güzel uygulamalarını yansıtan anıtsal eserlerdir.
Beylikler Dönemi’nde mimari ve süsleme alanlarında yeni üslup gelişmeleri ortaya çıkar. Yenilikler, toplu ve geniş mekan anlayışı, revaklı avlu, son cemaat yeri, portallerin sadeleşmesi açık/kapalı iç ve dış yapı uyumunu içermektedir.
Osmanlılar Anadolu, Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının bazı bölgelerine egemen olurlarken Türk ve İslam kültürünü de yerleştirmişlerdir.
Türk ve dünya mimarlık tarihinin en büyük sanatçılarından Mimar Sinan, sayısı 360’ı aşkın eser gerçekleştirmiştir. Bunların çoğu cami olmak üzere mescit, medrese, hamam, saray, kervansaray, türbe, köprü, imaret, yiyecek deposu, su kemeri ve hastanedir.