Rüzgâr Çeşitleri Nelerdir?

Yeryüzünde değişen sıcaklık koşullarına bağlı olarak basınç merkezleri ve bu basınç merkezleri arasında etkili olan rüzgâr sistemleri de değişir.

Rüzgârlar oluşumlarına göre sürekli, mevsimlik ve yerel rüzgârlar olarak sınıflandırılır.

A) Sürekli Rüzgârlar

Yeryüzünde sürekli basınç merkezleri arasında oluşan hava hareketlerine bağlı olarak yıl boyunca sürekli esen rüzgârlar meydana gelir (Şekil 1.42). Bu rüzgârların etkili oldukları alanlar oldukça geniştir. Sürekli rüzgârlar; Alize, batı ve kutup rüzgârları olarak üçe ayrılır.

Şekil 1.42 Sürekli rüzgârlar
Şekil 1.42 Sürekli rüzgârlar

Alize Rüzgârları:

30° enlemleri çevresindeki dinamik yüksek basınç alanlarından Ekvator çevresindeki termik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır. Sıcak kuşak karalarının doğu kıyılarına bol yağış bırakırlar. Bu rüzgârlara ticaret rüzgârları da denir.

Batı Rüzgârları:

30° enlemlerinden dinamik yüksek basınç kuşaklarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır. Okyanus üzerinden geçerek orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar. Batı rüzgârları Türkiye üzerinde de etkilidir.

Kutup Rüzgârları: 

Kutuplardaki  termik  yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır. Soğuk ve kuru estiklerinden dolayı genellikle yağış getirmezler.

B) Mevsimlik Rüzgârlar (Musonlar)

Yaz ve kış mevsimleri arasında oluşan sıcaklık ve basınç farklarına bağlı olarak mevsimlik rüzgârlar oluşur. Bu rüzgârlar kışın karalardan denizlere soğuk ve kuru, yazın ise denizlerden karalara doğru nemli ve sıcak olarak eserler. Bu rüzgârlara genel olarak muson rüzgârları adı verilir.

Muson rüzgârlarının doğmasında Dünya’nın yıllık hareketi ile kara ve denizlerin farklı ısınma özelliklerine sahip olması etkilidir. Muson rüzgârları yıl içerisinde biri yağışlı, diğeri yağışsız veya az yağışlı iki mevsim oluşmasına neden olurlar. Muson rüzgârları en belirgin olarak Hindistan yarım adası ve Güneydoğu Asya’da görülür.

Yaz Musonları

Yaz aylarında çevresindeki okyanuslardan daha çok ve çabuk ısınan Asya kıtası üzerinde termik alçak basınç alanı oluşur. Okyanuslar üzerinde oluşan yüksek basınç alanından karaya doğru nemli yaz musonları eser (Harita 1.16). Yaz musonları Güneydoğu Asya kıyılarına bol yağış bırakır.

Harita 1.16 Yaz musonları
Harita 1.16 Yaz musonları

Kış Musonları

Kış aylarında Asya kıtası üzerinde termik yüksek basınç alanı oluşur. Bu nedenle karadan okyanuslara doğru kuru olan kış musonları eser. Karasallığın etkisiyle hızlı şekilde soğuyan Asya kıtası üzerinde termik yüksek basınç alanı oluşur. Bu nedenle karadan okyanuslara doğru kuru olan kış musonları eser (Harita 1.17). Bu rüzgârlar karadan estiği için nem getirmez ve yağış bırakmaz.

Harita 1.17 Kış musonları 0 400 800 km
Harita 1.17 Kış musonları 0 400 800 km

C) Yerel Rüzgârlar

Etki alanları dar, esme süreleri kısa olan çeşitli yerel rüzgâr türleri bulunmaktadır.

1- Meltem Rüzgârları

Isınma özellikleri farklı olan yüzeyler arasındaki günlük sıcaklık ve basınç farklarına bağlı olarak ortaya çıkan günlük devirli yerel rüzgârlardır.

Deniz Meltemi

Gündüz karalar denizlere göre daha çabuk ve daha fazla ısınarak termik alçak basınç alanlarına dönüşürken serin denizler termik yüksek basınç alanları durumundadır. Bu nedenle denizden karaya doğru esen deniz meltemleri ortaya çıkar (Şekil 1.43).

Şekil 1.43 Deniz meltemi
Şekil 1.43 Deniz meltemi

Kara Meltemi

Gece karalar denizlere göre daha fazla soğuyarak termik yüksek basınç alanlarına dönüşür. Denizler ise ılık kaldığı için termik alçak basınç alanı durumundadır. Bu nedenle karadan denize doğru esen kara meltemleri ortaya çıkar (Şekil 1.44).

Şekil 1.44 Kara meltemi
Şekil 1.44 Kara meltemi

Vadi Meltemi

Gündüz nem miktarı az olan yüksek yerler, alçak yerlere göre daha çabuk ısınır ve termik alçak basınç alanlarına dönüşür. Alçak yerler, daha serin olduğundan termik yüksek basınç durumundadır. Bu nedenle vadiden yamaçlara doğru esen vadi meltemleri ortaya çıkar (Şekil 1.45).

Şekil 1.45 Vadi meltemi
Şekil 1.45 Vadi meltemi

Dağ Meltemi

Gece yüksek yerler daha fazla soğuyarak termik yüksek basınç alanlarına dönüşür. Alçak yerler ise ılık kaldığı için termik alçak basınç alanı durumundadır. Bu nedenle dağlardan vadilere doğru esen dağ meltemleri ortaya çıkar (Şekil 1.46).

Şekil 1.46 Dağ meltemi
Şekil 1.46 Dağ meltemi

2- Fön Rüzgârları

Yüksek dağ yamaçlarında alçalmaya bağlı olarak oluşan ve çevresine göre belirgin şekilde sıcak ve kuru  olan rüzgârlara genel olarak fön adı verilir (Şekil 1.47).

Şekil 1.47 Fön rüzgârının oluşumu
Şekil 1.47 Fön rüzgârının oluşumu

Bu adı Alpler’in kuzey eteklerinde oluşan sıcak ve kuru rüzgârlara verilen isimden almıştır. Fön rüzgârları etkileri ile dikkat çeker. Fön rüzgârları, kış ve ilkbahar aylarında ulaştıkları yerde hava sıcaklığını 1-2 saat içerisinde yaklaşık 10-15 oC kadar artırarak kar örtüsünü kısa bir sürede eritebilir. Bunun sonucunda çığ, sel ve taşkınlara neden olabilir. Daha sıcak aylarda ise çayırlık ve orman yangınlarına sebep olabilir.

Ülkemizde de fön rüzgârlarının etkilerine rastlamak mümkündür. Kuzey Anadolu Dağları’nda yükselen rüzgârlar dağın güneyine sıcak ve kuru olarak geçerler. Bununla birlikte Anadolu’nun güney kıyılarında da kuzey kadar belirgin olmasa da fön rüzgârları eser. Fön rüzgârlarına Anadolu’da bakır sattıran rüzgâr da denir. Dünyanın geri kalan yerlerinde ise fön rüzgârlarına farklı adlar verilmiştir.

Bunlardan bazıları And Dağlarının batı surtlarında pülç rüzgârı, Endonezya’da koenbank, Arjantin’de Ant Dağlarının doğu sırtlarında zonda, ABD’de Kayalık Dağlarının doğusunda ise şinuk olarak adlandırılır.

3- Akdeniz Çevresinde Etkili Olan Yerel Rüzgârlar

Türkiye’nin de yer aldığı Akdeniz çevresinde çeşitli yerel rüzgârlar etkili olur (Harita 1.18). Mutlak konumu nedeniyle Akdeniz’in kuzeyinden esen rüzgârlar sıcaklığı azaltırken güneyden esenler sıcaklığı yükseltir.

Harita 1.18 Akdeniz Havzası’nda esen yerel rüzgârlar
Harita 1.18 Akdeniz Havzası’nda esen yerel rüzgârlar

4- Tropikal Rüzgârlar

Ekvator’a yakın alanlarda, daha çok deniz üzerinde oluşan ve saatte 160 km’den daha hızlı esen rüzgârlardır. Beraberinde çok şiddetli yağışlar getirir. Estikleri yerlerde can ve mal kaybına neden olabilir.

Çapı daha çok 300-800 km olan girdaplar şeklindedir. Bu rüzgârlar estikleri yere göre farklı isimler alır. Hint Okyanusu’nda cyclone (siklon), Büyük Okyanus’ta typhoon (tayfun), Meksika Körfezi’nde hurricane (harikeyn), Avustralya’da willy-willy (vily-vily) adı verilir (Harita 1.19).

Harita 1.19 Tropikal rüzgârların etkili olduğu alanların dağılışı
Harita 1.19 Tropikal rüzgârların etkili olduğu alanların dağılışı

Rüzgârlar | Rüzgâr Yönünü Etkileyen Faktörler Nelerdir? Okumak için tıklayınız.

Yorum yapın