Bazilikalar: Roma mimarlığının oluşturduğu bir yapı türü olan bazilikalar dikdörtgen planlı olup içinde birçok sütun dizileri ile birbirinden ayrılmış mekanlardan meydana gelmiştir.
Bazilikalar halkın işleri ile ilgili olarak kullanılan, alışverişin yapıldığı çarşılar ve mahkemelerin de bulunduğu yapılar toplamıdır. Önemli bazilikalar Konstantin Bazilikası (Roma), Trainus Ulpia Bazilikası (Resim 3.34) ve Julia Bazilikası’dır.
Anadolu’da Bergama, Aspendos ve İzmir’dekiler önemli bazilikalar arasında yer alırlar.
Stadiumlar: İçinde atletik oyunlar ve yarışmalar yapılan anfitiyatro şeklindeki yapılardır. Özellikle koşu yarışmaları için inşa edilmişlerdir. Anadolu’da Helenistik dönemde yapılan stadionlar Bergama ve Milet’tedir. Efes, Afrodisias, Perge, Nysa (Nisa) (Sultanhisar) stadionları Roma dönemine İçlerinde en iyi korunmuş olan 30 bin kişilik Afrodisias Stadionu’ dur.
Hamamlar: Roma hamamları içinde gymnasium (jimnasyum), kütüphane gibi yapıların da bir araya toplandığı, halkın ortak kullanımına açık anıtsal yapılardır. Hamamlar soyunma, beden eğitimi, terleme, sıcak-soğuk yıkanma odaları ve buhar banyosu bölümlerinden oluşuyordu. Fırınlardan gelen sıcak hava, yükseltilmiş zeminin altından ya da duvarların içine yerleştirilmiş borulardan geçerek mekanları ısıtıyordu.
Roma’da Caracalla (Karakalla) Diokletianus, Titus hamamları önemli örnekler içinde yer alır. Anadolu’da ise, Ankara’daki Roma Hamamı (Resim 03.35), Milet’teki Faustina Ha-marnı’dır.
Su Kemerleri: Romalılar suya çok önem vermişler ve uzak bölgelerden şehirlerine ve hamamlarına kemerlerle su getirmişlerdir.
Anadolu’daki en güzel su kemerleri Aspendos, Phaselis, Efes, Bergama, İstanbul Valens (Bozdoğan)’dır.
Evler, Saraylar: İtalya’daki ilk evler megaron planlıdır. Roma evleri atrium adı verilen avluya açılan odalardan oluşmaktadır. Atrium’un ortasında bir havuz, yanlarında ise yemek ve yatak, arkada ise bir bahçe olup zemin mozaik ile döşenmiştir. Efes’te çok odalı ve avlulu Yamaç Evleri (Resim: 03.36/37) ortaya çıkarılmıştır.
Gösterişli, mermer kaplı, büyük boyutlu, freskolarla bezeli imparator saraylarına örnek olarak Roma Palatin Tepesi ‘nde İmparatorlar Sarayı ve Spalato’ da Diocletianus (Diyokletiyanus) Sarayı gösterilebilir.
Zafer Takları ve Kent Kapıları: Roma mimarisinin ortaya koyduğu yapı tiplerinden biri olan zafer takları zafer kazanmış imparator ve komutanlar için ya da önemli tarihsel olayların anısı için kent girişine yerleştirilen anıtsal görünümlü yapılardır.
Genellikle bir tonozla birbirine bağlanmış, dikdörtgen iki büyük ayak ile bu ayaklar üzerine tonozu çevreleyen saçaklarla birbirine bağlanmış sütunlar eklenmiştir. İçlerinde en eskisi, Roma forumunun girişindeki zafer takıdır. Önemli örnekler Titus Zafer Takı (Roma) (Resim. 3.38), Trainus Takı’dır. Anadolu’daki örnekler arasında Korykos, Side, Efes,Tarsus, Hieropolis (Resim: 03.39), taklarıdır.
Sütunlu Caddeler: Roma’daki sütunlu caddelerin orta kısmında kaldırım, onun sağında ve solunda portikler daha geride de dükkanlar bulunurdu. Roma kentlerinin girişlerinde anıtsal kapılar vardı. Bu kapıların önlerindeki meydandan iki tarafı revaklı yollarla, limana, akropole veya kentin başka önemli yerlerine gitmek mümkündü. Milet ve Perge dışında Side ve Efes (Resim: 03.40) gibi kentler sözünü ettiğimiz yapı türlerinin hepsini içine alan yerleşme merkezleridir.
