Kütüphane | İslam Medeniyetinde Öne Çıkan Eğitim Kurumları

Müslümanların kitaba olan sevgi ve saygıları, yazılı eser alanında İslam medeniyetinin önemli yer tutmasını sağlamıştır. Ancak kütüphanenin kurulabilmesi için kitabın çok olması gerekir.34 Hz. Peygamber (s.a.v.) zamanında yazılı eserlerin çok az olması nedeniyle bir kütüphaneden bahsetmek mümkün değildir.

İslam âleminde ilk kütüphaneler, Kur’an-ı Kerim ve hadis ağırlıklı olarak Emeviler Dönemi’nde birer okul olarak da görev yapan mescitlerde ortaya çıkmıştır. Özellikle papirüs yanında kâğıdın yazı malzemesi olarak kullanılmaya başlanması ve Harun Reşid tarafından 794’te Bağdat’ta bir kâğıt fabrikası kurdurulmasının, kütüphanelerin zenginleşmesine olumlu tesirleri olmuştur.

Endülüs Emeviler kitaba büyük değer verirdi. 3. Abdurrahman Dönemin’de dünyanın  en zengin kütüphaneleri Endülüs’te bulunuyordu. Endülüs Emevileri zamanında Kurtuba’da (Cordoba) yetmiş kütüphane bulunmaktaydı.

İslami Araştırmalar Merkezi (İSAM) Kütüphanesi
İslami Araştırmalar Merkezi (İSAM) Kütüphanesi

BİLİYOR MUSUNUZ?

Endülüs Müslümanları zamanında İspanya’da kurulan en önemli kütüphane Kurtuba’daki saray kütüphanesiydi. Burası özellikle 2. Hakem Devrinde gelişerek Orta Çağ İslam dünyasının en büyük kütüphanelerinden biri hâline geldi. Kaynaklar, burada 400.000 eserin mevcut olduğunu, bu kitapların kırk dört cilt tutan ve sadece eser adlarından oluşan bir kataloğunun bulunduğunu bildirmektedir. (İsmail E. Erünsal, “Kütüphane”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 27, s. 12.)


Selçuklu Sultanı Melikşah’ın veziri Nizâmülmülk’ün 1067’de Bağdat’ta kurduğu medrese ve kütüphane diğer medreselere ve kütüphanelere öncülük etmiştir. Selçuklular Devri’nde Nîşâbur, Merv, İsfahan, Hemedan, Herat, Sava, Rey, Belh, Basra, Musul ve Buhara gibi şehirlerde kurulan medreselerin çoğunda kütüphane mevcuttur.

Çeşitli vakıf kayıtlarından Selçuklu sultanlarının ve emirlerinin özel kütüphaneleri olduğu anlaşılmaktadır. Bu dönemde bir ilim ve irfan merkezi hâline gelen Konya’da ilk Selçuklu kütüphanesi inşa edilmiştir.

Osmanlıların daha çok gazaya odaklanmaları dolayısıyla Kuruluş Dönemi’nde büyük kütüphanelerden bahseden kayıtlar yoktur. Bunun yerine cami ve mescitlerde bölümler oluşturulmuştur. Fatih Dönemi ile birlikte büyük kütüphanelerin de kurulmaya başlandığı görülmektedir.

2. Bayezid, Topkapı Sarayı’nda Fatih’in kurduğu kütüphaneyi,  kendisine  hediye edilen ve adına yazılan kitaplarla daha da zenginleştirdi. Saraydaki özel kitaplığında bulunan kitapların ilk ve son sayfalarını mühürleyen hükümdar, bazılarının üzerine resmi kaydı koymuştur. İlerleyen dönemlerde her medresede bir kütüphanenin kurulduğu görülmektedir.

Yorum yapın