Omurgalılar, hayvanlar âleminin %5’ini oluşturur. Omurgalı hayvanları omurgasız hayvanlardan ayıran en belirgin fark sırtlarında yer alan sinir demetinin geçtiği omurgadır.
Bu şubede basitten gelişmişe doğru balık, iki yaşamlılar, sürüngen, kuş ve memeli sınıfları vardır. Omurgalılar şubesindeki tüm hayvanlarda boşaltım organı böbrektir.
Embriyonik dönemlerinde kıkırdak yapılı iç iskelete sahipken erginleştikçe çoğu türünde kemikleşme başlar. Tamamında kapalı dolaşım ve eşeyli üreme görülür.
Balıklar
Balıkların kalbinde kirli kan, vücudunda ise temiz kan dolaşır. Buna rağmen soğukkanlı canlılardır. Yani vücut sıcaklıkları çevre sıcaklığı ile doğru orantılı olarak değişir. Çünkü beyinlerindeki ısı düzenleme merkezi gelişmemiştir.
Kış uykusuna yatmaz ve yavru bakımı yoktur. Köpek balıkları, vatoz ve kedi balığı gibi balıkların iç iskeletleri tamamen kıkırdak yapılıdır. Solungaç solunumu yaparlar.
Balıklarda bulunan yüzme keseleri hava ile dolarak balığın suda asılı şekilde kalmasını sağlar fakat köpek balıklarında yüzme keseleri bulunmadığından, bu balıklar sürekli yüzmek zorunda kalır. Durduklarında ise dibe batar. |
Balıklar, insanlar tarafından besin olarak tüketilir. Bu nedenle birçok türünün tarla balıkçılığı diye bilinen yöntemle nehir, göl ve denizlerde üretimi yapılır.
Halk arasında “kılçık” adıyla bilinen balıkların iskelet kemiklerinin kaynatılmasından elde edilen yapıştırıcı madde, özellikle müzik aletlerinin yapımında kullanılır.
Bazı balık türlerinden sivrisinek mücadelesinde yararlanılır.
| BİLİYOR MUSUNUZ? |
| Akciğerli Balıklar Akciğerli balıklar, hem solungaçlarıyla hem de akciğer benzeri yüzme keseleriyle hava solunumu yapabilen canlılardır. Akciğerlerinin, diğer kemikli balıklarda dengeyi sağlayan yüzme keselerinden farklılaştığı tahmin ediliyor. Bugün yaşayan 6 türü bulunuyor. Akciğerli balıklar, Batı Afrika, Avustralya ve Güney Amerika’ da, durgun akan akarsularda, göllerde ve bataklıklarda bulunur. Sucul bitkilerin varlığı, akciğerli balıkların beslenmeleri, üremeleri ve barınmaları için önemlidir. Yuvalarını sucul bitkiler arasına yaparlar. Kurak mevsimlerde çamur içinde 50-80 cm dikey çukurlar açarak toprak içine girerler. Vücutlarından salgıladıkları bir maddeyle etraflarındaki çamurun donarak bir kapsül oluşturmasını sağlar. Bu kapsül, balığın su kaybetmesini önler. Ağızlarının bulunduğu bölümde çok küçük bir hava deliği bırakarak dışarıdan hava alır. Bu kapsül içinde 4 yıl kadar yaşayabilir. Yağmurlar başladığında bu kapsül erir ve balık girdiği uykudan uyanır. Etçil olarak beslenen akciğerli balıkların besinleri arasında salyangozlar, küçük kabuklular ve kurbağalar bulunur.
|
İki Yaşamlılar
Embriyo döneminde sadece suda, ergin dönemde ise hem suda hem de karada yaşadıkları için iki yaşamlılar adını alır. İki yaşamlılardan kurbağaların yumurtalarında besin yetersizdir. Bu nedenle yumurta döllenince oluşan embriyo, besin yetersizliğinden dolayı gelişimini tamamlayamadan yumurtadan çıkar ve yarım kalan gelişimini dışarıda tamamlar. Yani başkalaşım (metamorfoz) geçirir. (Görsel 3.50)
Larva iken solungaç solunumu yapar, ergin hâle geçince akciğer ve deri solunumu yapar. Derilerini bu nedenle mukus ile sürekli nemli tutar. Boşaltım atığı ise su kaybını azaltmak amacıyla üreye dönüşmüştür. Vücuda karışık kan pompalanır. Bu nedenle soğukkanlı canlılardır. Yani çevre sıcaklığına göre vücut sıcaklıkları değişir. Kış uykusuna yatar. Yavru bakımı yoktur. (Görsel 3.51)
Sürüngenler
Kalp karıncığında yarım perde (timsah hariç) bulunduğun dan temiz ve kirli kan karıncıkta kısmen karışıp vücuda yayılır. Bu nedenle soğukkanlı yani çevre sıcaklığına göre vücut sıcaklığı değişen hayvanlardır.
Tropik bölgelerde yaşayan türleri, sıcaklık yüksek olduğundan yıl boyunca aktif olarak hareket eder. Fakat diğer bölgedekiler kış uykusuna yatar. Suda yaşayanları ise su ısısının çok düşük olmadığı dip kısımlara iner. Yavru bakımı yoktur. Derileri sertleşmiş pullarla kaplıdır. Bu nedenle deri solunumu görülmez.
Akciğer solunumu yapar. Boşaltım atığı olarak ürik asit atar. Böylece su kaybını önlemiş olur. Yılan, kaplumbağa, kertenkele, timsah, iguana bu sınıfa dâhil canlı örnekleridir. (Görsel 3.52)
Yılan ve bazı kertenkelelerin avlanma ve savunma amaçlı salgıladıkları zehirler tıpta tedavi amaçlı kullanılır.
Sürüngen derileri çanta, ayakkabı ve kemer gibi giyim ve süs eşyalarının yapımında kullanılır.
Su kaplumbağaları Amerika’da besin olarak tüketilir.
Kuşlar
Bu sınıfta bulunan tüm bireyler sıcakkanlıdır. Yani bu canlıların vücut sıcaklığı, çevre sıcaklığı değişse de sabit kalır. Bu nedenle bu canlılara sabit ısılı canlılar da denir. Temiz ve kirli kan kalpte ve vücutta birbirine karışmaz. Yavru bakımı vardır. Yumurtlama ile vücut dışına çıkan yumurtanın üzerine, yani kuluçkaya yatar.
Akciğer solunumu yapar. Akciğerlerine bağlı hava keseleri vardır. Bu sayede hem alınan havadan daha fazla yararlanılır hem de kuşun hafiflemesi sonucunda uçması kolaylaşır. Deve kuşu gibi bazı kuşlar uçma yeteneklerini kaybetmiştir. Derileri keratin tüylerle kaplıdır. Bu durum, su ve ısı kaybını önlemeye yardımcı olur.
Vücutları tüylerle kaplıdır. Ağız gaga şeklinde farklılaşmıştır. Gaga yapısı da kuşun yaşadığı ortama uyumunu kolaylaştıracak şekilde farklılaşmıştır ve dişleri yoktur. Deve kuşu, serçe, karga, penguen, tavuk, kartal, hindi, horoz, leylek, pelikan, martı kuşlar sınıfında bulunan canlı örnekleridir. (Görsel 3.53)
Kuşlar ve yumurtaları besin olarak insanlar tarafından tüketilir. Birçok kuş türü zararlı böcekleri yediği için böcek nüfusunun dengede kalmasını sağlar. Tavuk, hindi, ördek, kaz gibi kuşların besin amaçlı olarak yetiştiriciliği yapılır. Bazı kuş türlerinin tüyleri, kışlık kıyafetlerde ve yastıklarda dolgu maddesi olarak kullanılır.
Memeliler
Dünyadaki tüm yaşam alanlarında örnekleri mevcut olan canlılardır. Diğer omurgalı sınıflarından ayırt edilmelerini sağlayan belirgin özelliklere sahiptir. Bu özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Vücut yüzeylerinde kıllar bulunur. (Suda yaşayan yunus ve balina hariç)
- Akciğerlerinde solunum yüzeyini artıran, alveol adını alan yapılar bulunur.
- Olgun alyuvarları çekirdeksizdir.
- Süt bezleri bulundurur.
- Diyafram kasına sahiptir.
Eğer bir canlı yukarıdaki özelliklerden bir ya da birkaçına sahipse kesinlikle memelidir.
Bu sınıftaki canlılar akciğer solunumu yapar. Sıcakkanlı canlılardır. Temiz ve kirli kan kalpte ve vücutta birbirine karışmaz. Yavru bakımı vardır. Boşaltım atıkları üredir. Bazı gruplarında embriyonik gelişim aşamasında plesanta oluşur. Bu yapı ile yavru, anne kanından beslenir ve gelişimini tamamlayıp doğar. Örneğin, balina, yunus, goril ve kaplan gibi. (Görsel 3.54)
Bazı gruplarında ise plasenta yapısı oluşmaz. Yavru, yumurta içindeki besin dokudan beslenir. Besin doku yetersiz olduğundan yavru gelişimini tamamlayamadan doğar ve kese içine alınır. Kese içindeki süt bezlerinden süt emerek gelişimini burada tamamlar.
Örneğin, kanguru, keseli ayı, keseli sıçan, koala gibi. (Görsel 3.55)
Bir memeli grubunda ise yavru, gelişimini ana canlının vücudunun dışında yumurta içinde tamamlar. Örneğin, ornitorenk, dikenli karınca yiyenler gibi. (Görsel 3.56)
Sığır, koyun gibi memeli türlerinin beslenme amaçlı yetiştiriciliği yapılır. Sütleri insanların önemli besin kaynağıdır. Kılları ve derileri giyim eşyası yapımında kullanılır.
Doğaya olan hayranlığımız her fırsatta kendini gösteriyor. Doğadaki birçok olay bizim için ilham kaynağı olabiliyor. Örneğin, ses hızını aşmayı başarabilen concorde uçaklarının tasarımında yunusların burun şekli dikkate alınmıştır. Çünkü yunus burnunun ince olması hava sürtünmesini azaltmaktadır.
Kuyruk kısmı ise motor görevi görmektedir. Bundan esinlenilerek bu uçakların motorları uçağın arkasına yerleştirilmiştir. (Görsel 3.57)
Helikopter böceğinden (Yusufçuk) esinlenilerek helikopter üretimi bu eklem bacaklının kanat yapısının farklı olduğunun anlaşılmasıyla gerçekleşmiştir. Ayrıca uçuş stili ve denge sistemi helikopter yapımı sırasında bu canlının örnek alınmasının en önemli nedenidir. (Görsel 3.58)
Yarasaların görme kapasiteleri sınırlıdır. Bu hayvanlar yaydıkları frekansların engellere çarpıp dönmesiyle önlerindeki boş mesafeleri algılar. Bu özellikten ilham alınarak radar cihazları yapılmıştır. (Görsel 3.59)
Nautilus adındaki deniz hayvanı suya dalmak istediğinde vücut boşluklarını su ile doldurur. Yüzeye çıkmak istediğinde ise suyu boşaltıp yerine hava doldurur. Deniz altıların çalışma mekanizmaları da bu şekildedir. Deniz altılarındaki dalış odaları suyla dolduğunda dalış gerçekleşir. Su motorları ile bu odalardaki su boşaltıldığında deniz altı tekrar su yüzeyine çıkar. (Görsel 3.60)
