Herhangi bir yatay doğrultuda sıcaklık ve nem içeriği açısından benzer özellikler taşıyan oldukça geniş hava parçalarına hava kütlesi adı verilir.
Hava kütleleri binlerce km2 lik alana yayılabilir. Hava kütlelerinin sıcaklık ve nem gibi karakteristik özelliklerini, üzerinde oluştukları yüzey belirler. Hava kütleleri sıcak veya soğuk, nemli ya da kuru olabilir.
Hava kütleleri geliştikleri bölgenin sıcaklık ve nem özelliklerine göre kutupsal, tropikal, arktik, karasal ve denizel olarak sınıflandırılır.
Sıcak ve soğuk karakterli iki farklı hava kütlesi arasındaki geçiş bölgesine cephe denir. Cepheler, yüzlerce kilometre uzunluğunda olabilir.
Oluşumlarına Göre Yağış Tipleri Nelerdir?
Yağışların meydana gelmesini sağlayan temel faktör nemli hava kütlelerinin herhangi bir nedenle yükselerek soğuması ve doyma noktasını aşmasıdır. Yağışın miktarı, şiddeti, süresi ve dağılışı soğumanın derecesine, hızına ve havanın içerdiği nem miktarına göre değişir. Yağışlar oluşumuna göre üçe ayrılır:
1. Konveksiyonel (Yükselim) Yağışlar
Yeryüzünde ısınan hava hafifleyip yükselir. Yükselmeye bağlı olarak soğur ve yağış oluşturur (Şekil 1.51). Genellikle öğle saatlerinden sonra iri taneli sağanak şeklinde görülen yağışlardır. Dünyada Ekvator çevresi ile orta kuşak karalarının iç kesimlerinde görülen yağış şeklidir.
2. Orografik (Yamaç) Yağışlar
Yatay yönde hareket eden hava kütleleri yer şekillerine bağlı olarak yükselip soğuyarak yağış bırakabilir (Şekil 1.52). En kurak bölgelerde bile yüksek dağ ve tepeler çevrelerine oranla daha fazla yağış alır.
Orografik yağışlar özellikle denizden karaya doğru esen rüzgârların kıyıya paralel olan dağlara çarptığı yerlerde yoğun olarak görülür. Bu tür yerlerde eğer dağlar fazla yüksekse hava kütleleri, içerisindeki tüm nemi rüzgâra dönük yamaca bırakarak diğer yamaca nerdeyse tamamen kuru olarak geçer.
Böylece dağın bir yamacı fazla yağış alırken diğer yamacın kurak olması orografik yağışların en belirgin özelliğidir.
3. Frontal (Cephe) Yağışlar
Farklı hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında oluşan yağış şeklidir (Şekil 1.53). Soğuk ve sıcak hava kütleleri karşılaştıklarında sıcak hava soğuk havanın üzerine yükselir.
Yükselmeye bağlı ve temas yüzeyindeki soğumaya bağlı olarak yağış oluşur. Cephe yağışları orta kuşakta kutuplardan gelen hava kütleleri ile Ekvator yönünden gelen hava kütlelerinin karşılaşması sonucunda yaygın olarak görülür.