Başımızı yukarı kaldırıp gökyüzüne baktığımızda gördüğümüz atmosfer yüzlerce kilometre boyunca devam eder. Yeryüzündeki tüm canlılar bir anlamda bu büyük gaz okyanusunun dibinde yaşar.
Bir yüzme havuzuna dalındığında su nasıl bir basınç uygularsa yerküreyi çepeçevre saran atmosfer de altında kalan yeryüzüne yüksek bir basınç uygular. İşte atmosferin yeryüzüne yer çekiminin etkisiyle uyguladığı bu basınca atmosfer basıncı denir.
Basınç barometre ile ölçülür (Görsel 1.41). Basıncın birimi milibardır (mb).
Basınç dağılışını göstermek için izobar (eş basınç) haritaları hazırlanır.
Standart atmosfer basıncının değeri, 45o enleminde, deniz seviyesinde (0 metre) ve 15 oC sıcaklıkta 1013 milibar olarak kabul edilir. İzobar haritalarında, basıncın çevresine göre yüksek olduğu alana yüksek basınç, düşük olduğu alana ise alçak basınç alanı adı verilir.
Atmosfer basıncının aynı olduğu yerleri birleştiren eğrilere izobar (eş basınç) eğrisi adı verilir. Yüksek ve alçak basınç alanlarında izobar eğrileri iç içe kapalı eğriler şeklinde ise basınç değerine göre yüksek basınç merkezi ya da alçak basınç merkezi olarak adlandırılır.
Hava Basıncını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Sıcaklık:
Sıcaklık ve basınç arasında ters orantı vardır. Bu durumun nedeni sıcaklığın artmasıyla gazların genleşip hafifleyerek yükselmesidir. Böylece yükselen hava alçak basınç alanı oluşturur. Soğuyan hava ise ağırlaşır ve alçalır. Bu durum ise yüksek basınç alanı oluşturur (Grafik 1.5).
Yükseklik:
Atmosferi oluşturan gazlar yeryüzüne yakın yerlerde daha yoğundur. Yükseklere çıkıldıkça atmosferi oluşturan gaz molekülleri seyrekleşir. Buna bağlı olarak basınç azalır (Grafik 1.6).
Yer çekimi:
Cisimler arasında karşılıklı etkileşim olan yer çekimi, atmosferi yerinde tutan kuvvettir. Yer çekimi atmosferdeki gaz moleküllerine çekici bir baskı uygulayarak uzayda yayılmalarına engel olur. Yer çekimi Dünya’nın şekline bağlı olarak Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe artar. Bu durum basıncın da artmasına neden olur (Grafik 1.7).
| BİLGİ KUTUSU | |
| Basınç Merkezlerinin Özellikleri | |
 |
|
| Yüksek Basınç (YB) alanlarında, • Dikey yönlü hava hareketi alçalıcıdır. • Yatay yönlü hava hareketi merkezden çevreye doğrudur. • Alçalan hava ısındığı için yağış bırakamaz. |
Alçak Basınç (AB) alanlarında, • Dikey yönlü hava hareketi yükselicidir. • Yatay yönlü hava hareketi çevreden merkeze doğrudur. • Yükselen hava soğuyup yağış bırakabilir. |
| BİLGİ KUTUSU |
| İzobar haritalarında görülen basınç farklılıklarının temel nedeni yeryüzünün eşit ısınmamasıdır. Yeryüzündeki iki nokta arasındaki yatay basınç farkına basınç gradyanı ya da barometrik eğim denir.
|
Dinamik Etkenler
Dünya’nın şekli ve günlük hareketi sonucunda sürekli basınç kuşakları oluşmuştur (Şekil 1.40).
