Ortaya koydukları kültür ve sanat eserleriyle zengin Türk kültürünün en kuvvetli simgelerinden biri de Göktürklerdir.
Türk adını ilk kez devlet adı olarak kullanan Göktürkler, 6. yüzyıl ortalarında Orhun nehrinin batısındaki Ötüken’de Bumin ve kardeşi İstemi Han tarafından 552 yılında kurulmuştur.
Mançurya’dan Karadeniz’e kadar uzanan Göktürk İmparatorluğu’nun adında Türk sözcüğünün kullanılması Orta Asya’daki Türk topluluklarının bu ad çevresinde birlik ve beraberlik sağlamasına neden olmuştur. ( 553-572)
En güçlü dönemlerini Mukan Han ile yaşayan Göktürkler 582’de doğu be batı olmak üzere ikiye ayrılmışlar ve 659 yılında Çinliler tarafından yıkılmıştır. 682’de İlteriş Hakan’ın Vezir Tonyukuk ile verdiği büyük uğraşlar sonucunda kurulan Göktürk Devleti ise 744 yılında tarih sahnesinden çekilmiştir.
Dil ve edebiyat alanında gelişmiş zengin eserlere sahip olan Göktürk sanatından günümüze ulaşabilen çok az şey kalmıştır. Göçebe bir yaşam tarzını benimseyen Göktürkler, geride mimari eserler bırakmamışlardır.
Göktürklerin dini, Şamanizm’dir.
Kültigin Mezar Anıtı’ndaki heykeller, Göktürklerin giysileri hakkında eşsiz bir kaynak olma özelliğini taşımaktadır. Kemerlerinde bıçak ve gündelik yaşamlarında kullandıkları küçük torbalar asılıdır.
Göktürk heykel sanatının en önemli örnekleri üzerinde insan figürleri bulunan balbal (kahraman, soylu ya da hükümdarların mezarlarına veya anıtlarının yanına dikilen insan figürlü taştan heykeller) ve anıtlardır.
Göktürklerin yok ettikleri düşmanlarını simgelediğinden portre özelliğinin belirgin bir biçimde görüldüğü balballarda başlık, elbise, kemer, silahlar ve fiziksel özellikler aslına uygun biçimde gösterilmiştir.
Balbalların büyük bir bölümü Göktürklerden ve Uygurlardan kalmıştır. Ulan Batur Müzesi’nde sergilenen balbalın gözleri, burnu, bıyıkları, ağzı ve kulakları kahverengi ve sarı renklerde boyanmıştır.
Göktürk Heykel Sanatı:
Orhun Vadisi’nde gerçekleştirilen kazılarda Kültügün’in mezar anıtının kimi bölümleri ve heykeller bulunmuştur. Ne yazık ki çok az sayıdaki heykel, günümüze ulaşabilmiştir. Bunlar arasında ünlü kumandan Kültügin’in ay biçimli yüzünü ortaya koyan ikiye bölünmüş başını ve eşini oturur halde gösteren heykelin kimi parçaları bulunmuştur. ( Resim 01.05)
Ayrıca Göktürk heykel sanatının portre özelliği de gösteren balballarda, nöbetçi bir çift koç heykeli ve üzerinde kitabe taşı bulunan Kaplumbağa heykeli bulunmuştur.
Bu heykellerin çoğunun yüzü doğu veya güneydoğuya dönüktür. Heykellerin tümü cephe duruşlu olarak betimlenmiştir.