Erkek üreme sistemi; testisler, epididimis, vas deferens, yardımcı bezler ve penisten oluşur (Görsel 1.7.2). Erkek gonadları olan testisler, karın boşluğunun dışında skrotum adı verilen bir torbada yer alır. Testisler, embriyonun gelişim evresinde karın boşluğunda bulunur ve doğum sonrasında skrotuma iner çünkü karın boşluğundaki vücut sıcaklığında spermler sağlıklı gelişemez. Sperm hücreleri, skrotum içerisindeki testislerde vücut sıcaklığından yaklaşık 2°C daha düşük ortamda üretilmektedir.
Testisler, ergenlikten yaşlılık dönemine kadar her gün milyonlarca sperm üretir. Testislerin içinde seminifer tüpçükleri vardır. Sertoli hücreleri seminifer tüpçükleri içindedir. Tüpçüklerin arasında ise leyding hücreleri bulunur. Testislerin seminifer tüpçüklerinde üretilen spermler kıvrımlı bir tüp olan epididimise geçer. Epididimiste sperm hücreleri olgunlaşır, hareket ve döllenme yeteneği kazanır. Spermler epididimisten sonra sperm kanalına (vas deferens) geçerek penisten dışarıya atılır.
Yardımcı bezlerden olan seminal kese, cowper bezi (bulboüretral bez) ve prostat bezleri bir sıvı oluşturur. Spermlerin de içinde bulunduğu bu sıvıya semen denir. Bu sıvı spermleri dişi üreme sisteminin asidik ortamından korur.
Spermler ve içinde bulunduğu sıvı, sperm kanalına geçer oradan da üretrayla dışarı atılır. Üretra hem spermlerin hem de idrarın dışarıya atıldığı kanal olduğundan erkek üreme sistemine ve üriner sisteme ürogenital sistem denir. Üretra bir seferde ya spermleri ya da idrarı dışarıya atar. Bu kontrolü sağlayan prostat bezidir. Prostat bezinin çeşitli nedenlerle büyümesi prostat rahatsızlığına yol açar. Penis, spermlerin erkekten dişiye aktarılmasını sağlar. Penisin baş kısmını oluşturan sünnet derisi sünnet adı verilen operasyonla çıkarılabilir.
Spermatogenez Nedir?
Erkek üreme sisteminde mayozla sperm oluşumuna spermatogenez denir. Sperm hücreleri, testislerin seminifer tüpçüklerinde üretilir. Testislerde spermatogoniyumlar mitozla çoğalarak sayılarını artırır. Mitoz- la oluşan spermatogoniyumlar mayoz geçirecek olan birincil spermatositleri oluşturur. Mayoz I sonunda oluşan hücrelere ikincil spermatosit denir. Mayoz II sonunda ise her biri “n” kromozomlu eşit büyüklükte dört hücre oluşur. Bu hücrelerden her birine spermatit denir. Spermatitler farklılaşarak spermlere dönüşür.
Haploit olan sperm hücreleri testislerin seminifer tüpçüklerinden epididimise geçer. Epididimis, spermlerin bir süre depolandığı ve olgunlaşıp hareket yeteneği kazandığı yerdir. Spermatogenez yaklaşık on hafta sürer. Sperm üretimi erkek bireyler eşeysel olgunluğa eriştikten sonra yaşamları boyunca devam eder.
Erkek üreme hücresi olan sperm hücresinin yapısı işleviyle uyumludur. Sperm baş, boyun ve kuyruk olmak üzere üç bölümden oluşur. Spermin baş kısmının ucunda akrozom adı verilen kese yer alır. Bu kesede spermin yumurtaya girişini sağlayacak enzimler bulunur. Spermin boyun kısmı çok sayıda mitokondri içerir. Kuyruk kısmı ise spermin hareketini sağlar.
Erkek Üreme Sisteminin Hormonal Kontrolü
Erkeklerde hipotalamustan salgılanan GnRH hipofizi uyararak FSH ve LH salgılanmasını sağlar. FSH ve LH spermatogenez için gereklidir. FSH testislerdeki sertoli hücrelerini aktive eder. Sertoli hücreleri seminifer tüpçüklerinde gelişmekte olan spermleri besler. LH ise seminifer tüpçüklerinin arasında yer alan Leydig hücrelerini kontrol eder.
Leydig hücreleri testosteron ve androjen salgılar. Testosteron hormonu seminifer tüpçüklerinde sperm yapımını uyarır. Sperm oluşumu ergenlikte başlar ve yaşam boyunca devam eder. Androjen, ikincil eşeysel karakterlerin ortaya çıkmasında etkili olan erkek eşey hormonlarının genel adıdır.
Erkeklerde eşey hormonları iki ayrı geri bildirim mekanizmasıyla düzenlenir. Birincisi kanda artan testosteron, hipotalamusu ve hipofizi uyarararak GnRH, FSH ve LH’ın kandaki seviyesini azaltır. İkincisi ise Sertoli hücrelerinin salgıladığı inhibin hormonu hipofizi etkiler ve FSH salgısını azaltır.
