Ülkeler arasında yapılan mal ve hizmet alım-satım işlemleri dış ticaret olarak adlandırılmaktadır.
Dış ticaret, hem ekonomik hem de siyasi açıdan önem arz eden bir konudur. Ekonomik açıdan gelişmiş olan ülkeler, diğer ülkelere daha fazla mal ve hizmet ihraç etmekte ve gelirlerini artırmaktadırlar. Diğer taraftan, mal ve hizmet ihracı ile gelirleri artan ülkeler dünya siyasetinde daha güçlü bir konum elde etmektedirler.
Bir ülkede mal ve hizmet satımından elde edilen gelirlerin, mal ve hizmet ithali için yapılan ödemelerden büyük olması dış ticaret fazlasının varlığını göstermektedir.
Gelişmiş ekonomilerde mal ve hizmet satımından elde edilen gelirler, mal ve hizmet ithali için ödenen miktarlardan büyük olduğu için dış ticaret fazlası ortaya çıkmaktadır. Cari işlemler hesabının önemli kalemlerinden biri olan hizmetler dengesi, genel olarak Türkiye lehine fazla vermektedir.
2014 yılının üçüncü çeyreğinde, hizmetler dengesi 3.447 milyon ABD doları fazla vermiştir. Türkiye, hizmetler hesabı alt kalemleri olan navlun, sigortacılık ve finansal hizmetlerde genel olarak açık vermekte; taşımacılık, turizm ve inşaat hizmetlerinde ise fazla vermektedir.
Ekonomik büyüme, ülkelerin dış ticaret hacmini etkiler. Büyüme sonucunda dış ticaret artar veya azalır. Bazı özel durumlarda da sabit kalır. Büyüme, dolayısıyla dış ticaret hacmin-deki değişmeler büyümenin hangi sektörde ortaya çıktığına ve talep koşullarındaki değişmelere bağlıdır. Eğer büyüme ihracat kesimine yönelik ise ülkenin dış ticaret hacmi genişleyecektir. Çünkü ülke bu durumda daha fazla mal satıp daha az mal satın almak isteyecektir. Aksine, ithalat ikamesi endüstrilerinde ortaya çıkan büyüme ise dış ticaret hacmini daraltır. Bunun nedeni ise dışarıdan daha az mal satın alınmak istenmesidir.
Türkiye’nin dış ticaretinde son yıllarda önemli gelişmeler olmasına rağmen, dış alımı satımından fazladır. Yani ülkemizde dış ticaret açığı vardır. Ödemeler dengesi açıklarından kaynaklanan sorunları gidermek için dış ticaret politikaları uygulanır. Dış ticaret politikası; dış ticareti desteklemek veya bazı durumlarda engellemek amacıyla devletin almış olduğu önlemlerdir. Bu politikaların amacı, üretimi ve millî geliri artırmak, mevcut kaynakları en uygun şekilde kullanmak, artan üretim ve geliri adil paylaştırmaktır. Dış ticaret açığının kapatılması için devlet, ithalatı kısıtlayıcı ve ihracatı teşvik edici işlemleri özendirir.
Yerli üretimi, uluslararası rekabet-ten koruma amacıyla o malların ithalatını sınırlandırır. İstihdamın artırılması için ithalatı kısıtlamayı öngören dış ticaret politikası izlenerek talep yerli üretime kaydırılmakta ve sonuç olarak istihdam seviyesi yükseltilmektedir.
| Bilgi Notu |
| İthalat İkamesi: Daha önce yurt dışından ithal edilmekte olan malların uygulanan dış ticaret kısıtlamaları ve bazı özendirici önlemlerle ülke içerisinde üretilmesi esasıdır. |
Türkiye’nin dışarıdan satın aldığı ürünlerin başında, petrol ve endüstri ürünleri gelir. Türkiye’nin dış alımında endüstri malları, ham petrol, makineler, kimyasal maddeler, fosfat, demir-çelik, kâğıt, plastik maddeler, yapay gübre başlıca dış alım ürünlerimizdir. Tablo 5.1’de görüldüğü gibi Türkiye bu tür dış alım yaparak dış ticarette önemli bir paya sahip olmuş ve aktifliğini göstermiştir.
Tablo. 5.1 : Başlıca İthalat Ürünlerimiz (Kaynak: TÜİK)
| İTHAL ÜRÜNLERİMİZ | 2015 YILI (MİLYAR. $) |
| Ham petrol | 25.064.776* |
| Mineral yakıtlar mineral yağlar | 37.841.435 |
| Makinalar | 25.559.533 |
| Elektrikli makina ve cihazlar | 17.637.675 |
| Motorlu kara taşıtları | 17.543.624 |
| Demir-çelik | 14.775.094 |
| Plastik maddeler | 12.268.272 |
| Fosfat | 9.869.000 |
| Organik kimyasal ürünler | 4.715.471 |
| Tıbbi cihazlar | 4.621.140 |
Tablo 5.2: Türkiye’nin İthalat Yaptığı İlk On Ülke (2015 Yılı)(Kaynak: TÜİK)
| ÜLKELER | MİLYON DOLAR | PAY (%) |
| Çin | 24.873.457 | 12.0 |
| Almanya | 21.351.884 | 10.3 |
| Rusya Federasyonu | 20.401.757 | 9.8 |
| ABD | 11.141.462 | 5.4 |
| İtalya | 10.639.042 | 5.1 |
| Fransa | 7.597.687 | 3.7 |
| Güney Kore | 7.057.439 | 3.4 |
| İran | 6.096.254 | 2.9 |
| Hindistan | 5.613.515 | 2.7 |
| İspanya | 5.588.524 | 2.7 |
*Ham petrol ithalat değeri ton olarak verilmiştir.
Türkiye, ithalatının yarıdan fazlasını (% 58) tablo 5.2’de yer alan 10 ülke ile gerçekleştirmiştir. Bu ülkeler içinde Çin ilk sırada gelmektedir.
Tablo. 5.3 : Başlıca İhraç Ürünlerimiz (Kaynak: TÜİK)
| İHRAÇ ÜRÜNLERİMİZ | 2015 YILI (MİLYON DOLAR) |
| Motorlu kara taşıtları | 17.464 |
| Makine | 12.335 |
| Demir-çelik | 6.558 |
| Elektrik-elektronik | 8.281 |
| Örme giyim | 8.930 |
| Kıymetli taşlar-metaller | 11.263 |
| Mineral yakıtlar yağlar | 4.518 |
| Demir-çelik ürünleri | 5.466 |
| Örme olmayan giyim | 5.918 |
| Plastik ve mamulleri | 5.360 |
Türkiye aynı zamanda dış satım yani ihracat yapan bir ülkedir. Dünya ekonomisinde ihracat önemli bir paya sahiptir. Türkiye’nin dışarıya sattıkları yani ihraç ettikleri arasında, tarım ürünleri ve madenler önem taşımaktadır. Ancak dış ticarette, madenlerin payı endüstrinin gelişmesine bağlı olarak azalmıştır. Pamuk, tütün, fındık, kuru üzüm, baklagiller, şeker, halı, kilim ve hazır giyim ürünleri başlıca dış satım ürünleridir. Türkiye, dış ticaretteki bu potansiyeli ile gelişmekte ve dünya ticaretinde aktif rol oynayabilecek bir ülke olduğunu kanıtlamaktadır. İhraç edilen ürünler arasında tarım ürünleri önemli bir yer tutar.
Tablo 5.4: Türkiye’nin İhracat Yaptığı İlk On Ülke (2015 Yılı) (Kaynak: TÜİK)
| ÜLKELER | Milyon Dolar | Pay (%) |
| Almanya | 13.419.561 | 9.3 |
| İngiltere | 10.558.456 | 7.3 |
| Irak | 8.552.919 | 5.9 |
| İtalya | 6.888.881 | 4.8 |
| ABD | 6.396.049 | 4.4 |
| Fransa | 5.846.022 | 4.1 |
| İsviçre | 5.675.488 | 3.9 |
| İspanya | 4.743.130 | 3.3 |
| BAE | 4.681.439 | 3.3 |
| İran | 3.664.362 | 2.5 |
Tablo 5.4’te görüldüğü gibi Türkiye, ihracatının yarıya yakınını (% 48,8) tabloda yer alan 10 ülke ile gerçekleştirmiştir. Bu ülkeler içinde Almanya ilk sırada gelmektedir. Bu ülkelerin yarısı AB (Avrupa Birliği) üyesidir.