“Mü’min bal arısı gibidir. Temiz olanı yer, temiz olanı (balı) üretir, bir çiçeğe konduğunda onu kırıp bozmaz.” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, C 2, s. 199.)
Müslümanların sağlıklı ve ahlaklı bir nesil yetiştirmeleri ve ibadetlerinden lezzet almaları için helal gıda ile beslenme konusuna titizlik göstermeleri gerekmektedir. Çünkü vücut aldığı gıdalarla geliştiği gibi kişinin ruhî-vicdanî dünyası da bu gıdaların etkisiyle şekillenmektedir.
Bu nedenle helal ve haram gıdaların neler olduğu ayrıca beslenmede dikkat edilmesi gereken temel ölçülerin bilinmesi, tercihlerimize yön vermek açısından önemlidir.
Dinin meşru kıldığı, serbest bıraktığı şeylere helal; yaklaşılmamasını ve terk edilmesini istediği şeylere ise haram denir. İslam dinine göre, bir şeye “haram” demek “helal” demekten daha zordur: “Eşyada aslolan helal ve serbest oluştur.“ Dolayısıyla aksi yönde dinî bir hüküm bulunmadıkça her şey helal kabul edilir.
İslam dininde bazı yiyeceklerin haram kılınmış olması çeşitli hikmetler ve amaçlarla açıklanabilir. Kulların bu yasaklara itaat etme yükümlülükleri vardır. Yiyecekler konusundaki yasaklar en başta insanın beden ve ruh sağlığının (hayatın ve aklın) korunmasını amaçlamaktadır.
Beden ve ruh sağlığına zararlı olduğu sabit olan maddelerin yenilip içilmesi dinen yasaklanmıştır. Bundan dolayı zehirli ve uyuşturucu maddeler, sarhoşluk veren katı, sıvı ve uçucular insan sağlığı açısından tehlike arz etmesi nedeniyle dinen haram kabul edilmiştir.
Genel ölçüt olarak da temiz ve faydalı olanların yenebileceği, zararlı ve pis olanların yasaklandığı genel olarak vurgulanmıştır.
Haram Kılınan Hayvansal Gıdalar
- Domuz eti,
- Ölmüş hayvan eti (Her ne sebeple olursa olsun kesilmeksizin ölen, Maide suresi, 3. ayet.)
- Akıtılmış kan,
- Allah’tan (c.c.) başkası adına kesilen kurban ayetlerle haram kılınmıştır:
“Allah, size ancak leş, kan, domuz eti ve Allah’tan başkası adına kesileni haram kıldı. Ama kim mecbur olur da, istismar etmeksizin ve zaruret ölçüsünü aşmaksızın yemek zorunda kalırsa, ona günah yoktur. Şüphesiz, Allah çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.” (Bakara suresi, 173. ayet.)
Resulullah azı dişi olan yırtıcı hayvanlar ile avını pençesiyle parçalayan kuşların yenilmesini yasakladı. (Müslim, Sayd, 16.)
Haram Kılınan Bitkisel Gıdalar
- Alkollü içkiler,
- Uyuşturucular,
- Zehirli maddeler,
- Uyuşturucularla temas etmiş keyif verici maddeler yasaklanmıştır.
“Sarhoşluk veren bütün içkiler haramdır.” (Buhâri, Vudû, 71; Edeb, 80; Müslim, Eşribe, 7.)
“Çoğu sarhoşluk veren şeyin azı da haramdır.” (Ebû Dâvud, Eşribe, 5; Tirmizî, Eşribe, 3.)
Helal ve Haramlarda Temel Ölçütler
- Helal ve haramlar konusundaki fetvalar Kur’an, sünnet ve icmaya aykırı olamaz.
- İyi niyet haramı helal yapmaz.
- Haramı helalleştirmek için hile yapmak haramdır.
- Şüpheli şeylerden sakınmak gerekir.
- Miktarın azlığı ve çokluğu haram hükmünü değiştirmez.
- Temiz, akıl ve beden sağlığına faydalı gıdalar yenilebilir.
- Pis, akıl ve beden sağlığına zararlı gıdalar yenilemez.
- İsraftan sakınmak gereklidir.
- Eti yenilen hayvanların beslenme ve kesim usullerine dikkat edilmelidir.
- Harama yaklaştıran şeylerin de haram olduğu unutulmamalıdır.
Gıda üretimi konusunda teknolojinin geliştiği günümüzde ortaya çıkan meseleler, gıdaların dinî hükümlerinin tam olarak bilinememesiyle ilgili değil, gıda maddelerinin günümüzde İslami kurallara göre elde edilip edilmediği, katkı maddeleri, genetiği ve öz niteliği değiştirilmiş yiyecek ve içeceklerin haram olup olmadığıyla ilgilidir. Hayvansal gıdaların İslami kurallara uygunluğu konusundaki hükümler kısaca şöyledir:
- Eti yenen hayvanların beslenme şekli önemlidir. Dinen temiz ve helal olmayan şey hayvanlara yem olarak Hayvanların kesim işleminin kolaylığı açısından uygulanan elektroşok ve benzeri sersemletme yöntemleri, hayvanın boğazlanmadan önce ölmesine sebep olmamalıdır.
- Seri kesim için düğmeye basan kişinin Müslüman veya ehli kitaptan olması, Allah’tan başkası adına kesmeye niyetlenmemesi, kesim için düğmeye basarken Allah’ın adını anmayı kasten terk etmemiş olması Ehli kitabın kestikleri İslami kurallara uygun olursa yenilebilir.
- Kümes hayvanlarının tüylerinin yolumunda iki şekilde uygulama vardır. Sulu yolum, kesilen kümes hayvanlarının iç organları ve pislikleri çıkarılmadan belirli bir sıcaklıktaki suyun içinde birkaç dakika bekletilmeleri biçiminde uygulanmaktadır. Günümüz İslam bilginlerinden bir kısmı bu yöntemi necis (kirli, pis) suyun ete geçmesi ihtimali olduğu için caiz görmemişlerdir. Bu görüşün aksini savunan âlimler de bulunmaktadır. İslami kurallar bakımından sulu yolumu sakıncalı görmeyenlere göre, dış kısmı pislenen etin pişmeden önce yıkanarak temizlenmesi gerekmektedir.
Hazır gıdalarda kullanılan jelatin gibi katkı maddeleri zihinleri meşgul eden sorular arasında yer almaktadır. Söz konusu maddeler bitkisel ve hayvansal ürünlerden elde edilmektedir. Bu konuda kullanılan katkı maddesinin helal mi yoksa haram mı olduğu belirleyicidir. Buna göre dinen pis kabul edilen maddelerin katkı maddesi olarak kullanımı haram, dinen temiz kabul edilenlerin kullanımı ise helaldir.
Günümüz İslam âlimlerinden bir kısmı, katkı maddelerinde bazen kimyasal bir değişimin meydana geldiğini (istihale), bu tür bir değişim olduğu tespit edildiğinde gıda maddesinin tüketiminin helal olacağı görüşündedir. Bu konuda domuzdan elde edilen katkı maddeleri istisnadır. Çünkü domuz ayet ve hadislerle açıkça haram kılınmıştır. Haram hükmünün değişmesinde istihalenin bir rolü yoktur.
Bu katkı maddelerini meşru saymak, onları elde etmek için domuz üretimi ve ticaretini de dolaylı olarak meşru hale getirmiş olacaktır. Bu nedenle tüketimi zorunlu olmayan, içeriği tartışma konusu olan gıdaları yememeye özen göstermek, şüpheli şeylerden sakınmak ve hazır gıdaların üretiminde dinî kurallara uygunluğunun sağlanması gerekmektedir. Tüketicinin talep ve tercihlerinin üretime yön verdiği de unutulmamalıdır.
Gıda maddeleriyle ilgili güncel meselelerden biri de bitki ve hayvanların genetiğinde veya özniteliğinde değişiklik yapılması ve bunların gıda maddesi olarak tüketimiyle ilgilidir. Kur’an ve sünnet genetik değişikliği yaratılışa bir müdahale olarak değerlendirmekte ve bu tür müdahaleleri yasaklamaktadır.
Elde edilmesi itibariyle helal olmayan ve tüketilen gıda Müslümanların ibadetini, duasını, ahlakını, bireysel ve toplumsal hayatını, ahiret hayatını olumsuz yönde etkileyeceği gibi, mahiyeti itibariyle helal olmayan gıdalar bedeni, sağlığı, ahlakı ve ahireti olumsuz yönde etkiler. İslam dini, bir yiyeceğin dinen helal sayılabilmesi için onun helal ve meşru yollarla elde edilmesini şart koştuğu gibi, özü ve doğal yapısı itibariyle de helal, temiz, faydalı ve zararsız olmasını da şart koşar.
İslam dininde ayet ve hadislerde yasaklanmayan, temiz ve sağlığa zararlı olmayan her canlı yenebilir. Yiyecek ve içecek tercihlerinde haramı gözetmek ve harama yaklaştıran şeylerden de uzak durmak gerekir. Dinen içki içmek haramdır. Ayrıca içki içilen ortamlarda bulunmak uygun görülmemiştir. Unutulmamalıdır ki İslam dininde yasaklar sınırlı iken helallerin kapsamı oldukça geniştir.
Dinin haram ve gayrimeşru olarak ilan edip kaçınılmasını istediği şeyler kişiyi mahrumiyetler içerisinde bırakacak tarzda ağır değildir. Aksine her yasağın meşru zeminde bir alternatifi, daha iyisi ve daha temizi gösterilmiştir. Çirkin ve kötü yasaklanmış, iyi ve temiz olan helal kılınmıştır. Öte yandan zaruretler, beklenmedik şartlar, zorlamalar ve hayati tehlikeler karşısında bazı yasakların geçici olarak ve ihtiyaç miktarınca kullanılmasına izin verilmiştir.
Bağımlılıklar
İnsana verilen üstün özelliklerin en önemlisi akıldır. İnsan akıl sahibi olduğu için dinin buyruklarına muhatap olmuştur. Dinin gayesi ise insanların faydasını gözetmek ve onlardan zararı savmaktır. Bu gayenin gerçekleşmesi, dinî hükümlerin anlaşılması, hayata geçirilmesi, nefsî isteklerden uzaklaşarak yalnızca Allah’a (c.c.) kulluk edilmesi; aklın korunmasıyla mümkündür. Bu nedenle İslam dini aklın korunmasını ve kullanılmasını emretmiş, aklın kullanılamaz hale gelmesine neden olan bağımlılıkları yasaklamıştır.
Bağımlılık yapan maddeler kişinin bazı şeyleri idrakinde, huy ve mizacında, zihnî ölçülerinde ve davranışlarında bozukluklar oluşturur. Bu durum kişinin sadece kendisine değil nesline de zarar verir. Ayrıca bağımlılıklar iş verimliliğinin düşmesi yönüyle ülke ekonomisini, Trafik kazalarının en önde gelen sebeplerinden biri alkollü araç kullanmaktır. Bu kazalarda yaralanma ve ölümlere sebep olan kişiler ömür boyu vicdan azabı çekerler.
Ayrıca alkol ve uyuşturucu bağımlılığı aile ilişkilerini de olumsuz etkiler. Ailenin bir üyesinin alkol ve uyuşturucu madde kullanması, aile içinde ciddi sorunlara ve çatışmalara neden olur. Bağımlılık hâline dönüşen bu alışkanlıklar çeşitli nedenlerle ailede yalanı, baskıyı, saldırganlığı ve şiddeti doğurur. Bu durum aile içinde derin yaralar açarken diğer taraftan bireyin toplumla ilişkilerinin bozulmasına sebebiyet verir.bağımlı olunan madde alımı ve bağımlılıkların yol açtığı hastalıkların tedavi masrafları nedeniyle aile ekonomisini zarara uğratır.
İslam’da akıl, can, nesil, mal ve din korunması gereken temel değerlerdir. Bu değerleri ortadan kaldıracak veya onlara zarar verecek tüm fiiller İslam dinince haram kılınmıştır. Şans faktörüne bağlı, emeğe dayanmayan veya bir başkasının malını haksız bir şekilde elde etmeyi içeren oyun ve eğlence anlayışları da bu kapsamda haramdır. Bunlar kumar oynama, şans oyunları, canlılara zarar veren tehlikeli eğlence faaliyetleridir.
Bu konu Kur’an-ı Kerim’de şu şekilde ifade edilir: “Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan, içki ve kumar yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık vazgeçtiniz değil mi?”
Sigara içmek; içen kişiye, onunla aynı ortamı paylaşan şahıslara ve çevreye zarar vermesi, ayrıca israfa yol açması ve hak ihlâllerine neden olması gibi hususlar göz önünde bulundurularak dinen “harama yakın mekruh” (tahrimen mekruh) sayılmştır. Alkollü içki, uyuşturucu ve kumar ise her yönden bireye ve topluma büyük zararlar verir.
Bu nedenle de yasaktır. İslam’da yasak olan şeyleri yapmak günah olduğu gibi, böyle şeylerin yapılmasına rıza göstermek ve yardımcı olmak da günahtır. Hz. Peygamber, haram bir maddeyi kullanan ile birlikte onu imal eden, taşıyan, aracılığını ve sunumunu yapan kişilerin de aynı günaha girdiğini bildirmiştir.