Dalga Türleri Nelerdir? P ve S Dalgası – İlk Deprem Ölçüm Cihazları Nelerdir?

’P’ dalgası: Kayıtçılara ilk ulaşan deprem dalgası dır. Hızı kabuğun yapısına göre 1,5 ile 8 km/sn arasında değişir. Tanecik hareketleri yayılma doğrultusundadır (boyuna dalga). Yıkım etkisi düşüktür. P-dalgaları, basınç /birincil dalgalar (Pressure /Primary waves ) , boyuna veya sıkışma dalgalardır. Deprem dalgalar ı, mekanik dalgalar olup ses dalgaları ile aynıdır. Ses dalga hızı; havada 330 m/s, suda 1450 m/s, demirde 5000 m/s, granitte 5000 m/s ( 1 saniyede 5 kilometre).

Cisim ve Yüzey Dalgaları
Cisim ve Yüzey Dalgaları

’S’ dalgası: Kayıtçılara ikincil olarak ulaşan deprem dalgasıdır. Hızı ‘P’ dalgasının hızının yüzde 60’ı ile yüzde 70’i arasında değişir. Tanecik hareketleri yayılma doğrultusuna dik ya da çaprazdır (enine dalga). Yıkım etkisi yüksektir. S- dalgaları enine ( Shear waves, transverse waves) ve yüzey dalgalarından oluşur (surface waves, Rayleigh-love) ve bazen İkincil dalgalar (secondary waves) olarak bilinir. S dalgaları katı ortamlarda ortaya çıkar. Bu s-dalgalarının genlikleri, P-dalgaların genliğinden çok daha büyüktürler. Yüzey dalgaları, büyük genlikte, daha yavaş, uzun süreli yıkıcı dalgalardır. Bunlarda Rayleigh ve Love dalgaları diye ikiye ayrılırlar.

Sismografla algılanan P ve S dalgaları
Sismografla algılanan P ve S dalgaları

İlk Deprem Ölçüm Cihazları

İlk sismoskop M.S. 132 yılında Çinli filozof Chang Heng tarafından icat edilmiştir. Bu aygıt ayaklı bir vazo üzerine eşit aralıklarla yerleştirilmiş 8 tane ejderha başı ile vazonun ayağı üzerine yerleştirilmiş 8 tane kurbağadan oluşur . Kurbağların açık olan ağızları ejderhalara doğru dönüktür. Deprem sırasında ejderlerden bazıları ağızlarındaki bilyeyi kurbağaların ağzına düşürür. Hangi ejderin bilyesi düşmüşse sarsıntının doğrultusu o yöndedir.

Aletin kendi bulunduğu yerde hissedilemeyen yaklaşık 750 km uzaklıklardaki depremleri algılayabildiği söylenmektedir. Aletin gövdesini oluşturan vazonun içerisinde ne tür bir düzenek olduğu bilinmemektedir. Bu konudaki en yaygın görüş, vazo içerisine çok duyarlı bir sarkaç’ın yer aldığı görüşüdür.

İlk deprem sismografları (Replica of Zhang Heng’s seismometer )
İlk deprem sismografları (Replica of Zhang Heng’s seismometer )

Deprem Nedir ve Depremden Nasıl Korunuruz?

  1. Depremin Oluş Nedenleri ve Türleri Nelerdir?
  2. Deprem Türleri Nelerdir? Türkiye’de Hangi Depremler Görülür?
  3. Deprem Parametreleri Nelerdir? Odak Noktası, Dış Merkez, Odak Derinliği, Öncü Deprem, Tsunami
  4. Dalga Türleri Nelerdir? P ve S Dalgası – İlk Deprem Ölçüm Cihazları Nelerdir?
  5. Deprem Hakkında Bazı İnanışlar Nelerdir?
  6. Depremin Büyüklüğü ve Şiddeti Nasıl Ölçülür?
  7. Depremin Şiddeti Nedir? Şiddet Cetveli – Mercalli Cetveli (MM)
  8. Tarihteki Büyük Depremler Şiddetleri ve Can Kayıpları
  9. Tarihte İstanbul Depremleri – Tarihteki Türkiye’de Olan Büyük Depremler
  10. Deprem Öncesi Alınacak Önlemler Nelerdir?
  11. Deprem Sırasında Alınacak Önlemler Nelerdir?
  12. Deprem Sonrası Alınacak Önlemler Nelerdir?

Kaynak: Deprem Nedir ve Nasıl Korunuruz? Journal of Yasar University, Coşkun İŞÇİ

Yorum yapın