Bitkilerin yeryüzüne dağılışına bakıldığında bazı bölgeler zengin bitki çeşitliliğine sahipken bazı bölgeler ise bitki örtüsünden yoksundur.
Bu durumun ortaya çıkmasında iklim (sıcaklık ve yağış), yeryüzü şekilleri (yükselti, eğim, bakı vb.), toprak özellikleri ve biyolojik faktörler etkilidir.
Doğal koşulların benzerlik gösterdiği (Amazon ve Kongo havzaları gibi) alanlarda benzer bitki türleri yetişirken doğal koşullar bakımından farklı olan (Akdeniz kıyıları ve Asya’nın iç kesimleri gibi) alanlarda ise farklı bitki türleri yetişmektedir.
İklim, bitkilerin fizyolojik görünümünü ve yeryüzüne dağılışını etkileyen temel unsurlardandır. İklim elemanlarından sıcaklık ve yağış, doğal bitki örtüsünün oluşmasında önemli bir etkiye sahiptir. Yeryüzündeki tüm canlılar gibi bitkilerin de yetişebilmeleri için belirli bir sıcaklık ve neme ihtiyaçları vardır.
Bu ihtiyacın çok altında veya çok üstünde olan değerler bitkilerin yetişmesini engeller. Bitki ler ancak bu koşulların uygun olduğu alanlarda yetişebilir. Yeryüzünde sıcaklık ve nemin fazla olduğu alanlarda bitki örtüsü gür; kurak, yarı kurak ve soğuk iklim bölgelerinde ise bitki örtüsü seyrek ve cılızdır.
Bitkilerin yeryüzüne dağılışında iklim önemli bir etkiye sahip olduğu için Kanada ve Sibirya gibi benzer iklim koşullarına sahip yerlerde görülen bitki türleri de benzerlik göstermektedir (Görsel 1.170).
Bitki örtüsünü sınırlayan en etkili iklim elemanı düşük sıcaklıktır. Sıcaklık ve yağışın fazla olduğu tropikal alanlardan dört mevsimin belirgin yaşandığı orta kuşağa ve buradan da soğuk iklim bölgelerine doğru bitkiler farklı kuşaklar oluşturur.
Kutup bölgelerinde ise sıcaklık yıl boyunca düşüktür ve buralar bitki örtüsünden yoksundur.
Yeryüzü şekilleri (yükselti, eğim, bakı vb.) bitki örtüsünün gelişmesinde önemli bir faktördür. Yeryüzü şekillerinin bitki örtüsüne etkisi daha çok iklim şartlarını etkilemesinden kaynaklanmaktadır. Sıcaklık ve yağışın değişmesine neden olan yükselti, dağların uzanışı ve bakı gibi faktörler bitki tür ve topluluklarının dağılışını etkiler.
Yükseltinin artmasına bağlı olarak sıcaklığın azalması, bir dağ yamacı boyunca bitki örtüsünün farklı kuşaklar oluşturmasına neden olmaktadır. Belirli bir yükseltiden sonra cılızlaşan bitki örtüsü, ağaç yetişmesine elverişli olmayan daha yüksek alanlarda yerini ot topluluklarına bırakır ve ardından kalıcı kar başlar.
Bir dağın farklı yönlere bakan yamaçları arasında değişik türde bitki toplulukları görülür. Dağların denize dönük yamaçları, diğer yamaçlara göre daha fazla yağış aldığından daha gür bitki örtüsüne sahiptir.
Dağların güneşe dönük yamaçları da bakı etkisiyle daha sıcak olduğundan sıcaklık isteği daha yüksek olan bitki örtüsüne sahiptir. Güneşe dönük olmayan yamaçlarda ise soğuğa karşı dayanıklı bitkiler yetişmektedir.
| BİLGİ HAVUZU |
| Orman alt sınırının belirlenmesinde yağış (nemlilik), orman üst sınırının belirlenmesinde ise sıcaklık temel faktördür. Ormanların bulunabileceği en yüksek sınıra orman üst sınırı denir. Ekvator’dan kutuplara doğru sıcaklığın azalmasına bağlı olarak orman üst sınırı alçalmaktadır. |
Bitkilerin yaşam alanı ve besin kaynağı olan topraklar, değişik anakayalar üzerinde ve farklı iklim koşullarında oluşur. Bu nedenle topraklar; kalınlık, geçirgenlik, renk ve mineral bakımından birbirinden farklıdır.
Bitkilerin yaşamı açısından toprağın dokusunun sık veya gevşek; yapısının da kalkerli, killi veya kumlu olması önemlidir. Toprağın sahip olduğu bu özellikler, üstündeki bitki örtüsüne de yansır. Çünkü bazı bitkiler geçirimli topraklarda, bazıları da humuslu topraklarda daha iyi yetişir.
Ayrıca toprak türlerinin özelliklerine bağlı olarak aynı tür bitkilerin olduğu alanlarda dahi yerel farklılıklar dikkat çekmektedir.
Bitki örtüsü üzerinde etkili olan biyolojik faktörlerin başında insan gelir. Tarih boyunca insanlar; savaşlar, orman yangınları, tarım alanları açma, yakacak ihtiyacı, hayvan otlatma, orman alanlarını yerleşmeye açma, yol yapımı ve sanayileşme gibi nedenlerle bitki örtüsünü tahrip ederek bitkilerin dağılışını etkilemiştir.
Bu tahribat, bazı endemik bitki türlerinin de yok olmasına neden olmuştur. Ormanların tahrip edilmesi sonucu ağaçların yerini çalı ya da ot toplulukları almıştır. Çeşitli bölgelerde yapılan ağaçlandırma çalışmalarıyla bitkilerin ana vatanı dışında da yetiştirilebilmesi insanların bitkiler üzerindeki olumlu etkilerine örnek gösterilebilir.