Selçuklu mezar anıtlarıyla büyük ölçüde benzerlik gösteren Beylikler Döneminde en çok, kenarlı, kare ve yuvarlak planların uygulandığı görülmektedir.
Yeni plan tiplerinin de geliştirildiği Beylikler Dönemi türbelerini, plan ve mimarileri yönünden beş grupta toplayabiliriz:
1. Silindirik veya Çokgen Gövdeli Kümbetler:
Selçuklu mimari geleneğini sürdüren yapılarda en çok uygulanan yapı tipidir.
Ahlat Emir Bayındır Kümbeti (1481): Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlılar Dönemine ait çok sayıda tarihî esere ev sahipliği yapan ve Türk yapı sanatına mimar ve taşçı yetiştirmiş Ahlat’taki Emir Bayındır Kümbeti, mimarisi ve bezemeleriyle görkemli bir duruşa sahiptir.
Ahlat’ın simgesi olan silindirik gövdeli, iki katlı kümbet; çokgen bir kaide üzerinde sütunlar ve kemerlerle dışa açılmış, üstünde ise konik bir çatı bulunmaktadır. Silindirik veya çokgen gövdeli kümbetlerin diğer örnekleri arasında Kayseri Sırçalı Kümbet, Niğde Hüdavend Hatun Kümbeti, Hasankeyf Zeynel Mirza Türbesi vardır.
2. Kare Gövdeli Türbeler:
Silindirik ve çokgen gövdeli kümbetlerden sonra en çok rastlanan türbe tipidir.
Kırşehir Âşık Paşa Türbesi (1322): Küçük ölçekli bir yapı görünümündeki Âşık Paşa Türbesi; değişik şekilleri, beyaz mermerin etkileri ve zarif görünüşü ile Beylikler Döneminin karakteristik bir yapısıdır. Eretna Beyliği’ne ait olan türbe, Türkçenin zenginliğini savunan Mutasavvıf ve Halk Şairi Âşık Paşa için yapılmış ve türbede beyaz mermer kullanılmıştır. (Resim 02.60)
3. Baldaken Tipi Türbeler:
Kubbenin ayaklarla taşındığı yapı, cephelerin dört yöne kemerler aracılığıyla açıldığı çokgen veya kare gövdeli türbelerdir.
İznik Sarı Saltuk Türbesi (14. yy): Kare planlı türbe, dört örme ayağın birbirine kemerlerle bağlanmasından meydana gelmiştir. Bu ayaklar bir sıra kesme taş, üç sıra tuğla ve aralarına da birer dikey tuğla konularak örülmüştür. En üstte de kubbe vardır. Kubbenin üstü dıştan oluklu kiremitle kaplanmıştır.
4. Eyvan Tipi Türbeler:
Başlangıçları Selçuklulara dayanan, Beylikler Döneminde de yapımı sürdürülen bir türbe plan tipidir.
Amasya Torumtay Türbesi (1278): Tonozla örtülü dikdörtgen biçiminde bir yapıdır. Pencereli cephe si kıvrık dallı palmetlerle süslenmiştir. Mermer kaidesinde Keyhüsrev bin Kılıç Aslan Döneminde yapıldığı yazılıdır. (Resim 02.61)
5. İki Katlı Kümbetler:
Bu tip kümbetler, az sayıda örnekte uygulanmıştır. Kümbet, kare şekilli kaide üzerinde çokgen, silindirik gövde ile konik bir çatıdan oluşmaktadır.
Sivas Güdük Minare Kümbeti (1347): Eratnaoğlu Şeyh Hasan Bey’in yaptırdığı türbe, kesme taş malzemeden kare bir kaideye inşa edilmiştir. Üstte ise tuğla malzemeden silindirik bir gövde yükselmektedir.
Kümbetin yuvarlak gövdesi geometrik dekorlu, sırlı tuğla bezemelidir. Kubbenin altı sır altı tekniğiyle lacivert zeminli, beyaz palmet ve rumî dekorlarla süslenmiştir. Türbenin içi kubbe ile örtülü olup buradaki sanduka siyah mermerdendir.