Beylikler döneminde yapılan medreselere bakalım.
Medreseler, dinî öğretim ve İslam hukukunun yanı sıra şifahane ve rasathane gibi çeşitli öğretim kurumlarını da içine alan yapılardı.
Beylikler Döneminde inşa edilen medreselerde Selçuklu geleneği sürmüştür.
Açık ve kapalı avlulu olmak üzere iki tipte medreseler inşa edilmiştir.
1. Açık Avlulu Medreseler:
Bu tip medreseler, açık bir avlu etrafını çevreleyen oda ve eyvanlardan oluşur. Eğridir Dündar Bey Medresesi (1302), Karaman Hatuniye Medresesi (1382), Aksaray Zincirli Medrese (14. yy), Ermenek Tol Medrese (1339) ve Niğde Ak Medrese (1409) açık avlulu medrese örnekleridir.
Karaman Hatuniye Medresesi (1382): Karaman mimarisinin en görkemli örneklerinden Hatuniye Medresesi, Osmanlı Sultanı Murat Hüdavendigâr’ın kızı Nefise Sultan tarafından Mimar Numan bin Hoca Ahmet’e yaptırılmıştır.
Medrese avlunun eksenine yerleştirilmiş önleri revaklı, biri büyük diğeri küçük eyvanlar ve odalardan oluşan simetrik planlıdır.
Yapı tek katlı, açık avlulu ve revaklıdır. Revakların üzeri beşik tonozlarla örtülüdür.
Portaldeki güzel taş işçiliği Selçuklu üslubunun sürdürüldüğünün göstergesidir. Medrese odalarının alçak tutulmuş birer mazgal pencereyle ışık alması sağlanmıştır. (Resim 02.56)
Karaman Hatuniye Medresesi’nde süslemede kırık çizgiler ve geometrik motifler yanında bitki motifleri, rumî ve palmetler kullanılmıştır.
Niğde Ak Medrese (1409): Karamanoğlu Alaeddin Bey’in yaptırdığı medrese, yapımında kullanılan beyaz kalker taşları ve taç kapısındaki mermer nedeniyle bu isimle anılmaktadır.
Simetrik planlı yapı , Selçuklu mimarisinin güzel örneklerindendir.
Girişin karşısında iki kat yüksekliğinde ve avlu genişliğinde ana eyvan vardır. Avluyu çevreleyen iki katlı revakların ardında medrese odaları bulunmaktadır. (Resim 02.57)
Ali Bey Medresesi de denilen yapının Selçuklu geleneğini sürdüren gösterişli geometrik motiflerle üsülü anıtsal portali dikkat çekicidir. Yuvarlak pencereleri kemerlerle dışarıya açılan ikinci kat, Osmanlıların Bursa’daki Hüdavendigâr Camisi ile benzerlikler göstermektedir.
Ak Medrese, 1936’daki restorasyondan sonra müze olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Bu kategori içine giren diğer önemli medreseler: MilasBeçin Ahmet Gazi, Aksaray Zinciriye ve Manisa îshak Bey Medreseleridir.
2. Kapalı Avlulu Medreseler:
Bu tip medreselerde avlunun üstü büyük bir kubbe ile örtülüdür.
Kütahya Vecidiye Medresesi (1308-1314): Germiyanoğulları Dönemine ait olan yapının Türk üçgenleri üstündeki büyük kubbesinin ortası boş bırakılarak alt kısmına havuz konulması önceleri rasathane olarak planlanmış olmasının göstergesidir.
Kesme taştan inşa edilen, portali Beylikler Dönemi sanatının özelliklerini yansıtan yapının, orta mekâna açılan dokuz küçük odası bulunmaktadır.(Resim 02.58)
Medresede astronomi ile uğraşan Molla Abdulvacid’in uzun süre ders verdiği ve burada gömülü olduğu bilinmektedir.
Çift eyvanlı Vecidiye Medresesi günümüzde Kütahya Arkeoloji Müzesi’dir.
Erzurum Yakutiye Medresesi (1310): İlhanlılar Döneminde Sultan Olcayto adına yaptırılmış, Selçuklu mimarisinin Erzurum’daki anıtsal eserlerindendir. Tuğla mimarisinde özgün çini süslemeleriyle dikkati çeken yapı; dört eyvanlı, kapalı avlulu medreseler içinde yer almaktadır. Orta avlunun üzeri mukarnaslı (İslam sanatında mimari yapılarda görülen geometrik bir bezeme çeşididir.) bir kubbeyle örtülmüştür.
İlhanlı mimarisinin izlerini taşıyan medresenin dışa taşkın taç kapısı ve iki köşesinde minareleri bulunmaktadır. Minarelerden biri şerefiyesine, diğeri ise kaideye kadar konik bir külahla örtülmüştür. (Resim 02.59)
Yakutiye Medresesi’nin cephesinde bitkisel, geometrik motifler ve tasvirler, taç kapı ve minarelerdeki çini süslemeler mimaride gelinen noktayı göstermektedir. Taç kapısının her iki yüzünde ajurlu küre, hayat ağacı, pars figürleri ve çift başlı kartal yer almaktadır. Bu grup içinde Karaman Emir Musa Medresesi de yer almaktadır. Yakutiye Medresesi, günümüzde yörenin çeşitli etnografik eserlerinin sergilendiği Türk -İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi’dir.