Bellek, geçmiş yaşantıları akılda tutabilme gücüdür. Bellek, geçmiş yaşantılardan öğrenilmiş şeyleri akılda tutabilme gücü olarak tanımlanır.
İnsanların belleği olmasaydı deneyimlerinden öğrendikleri davranış ve bilgileri saklayamaz, her seferinde yeni baştan öğrenmek zorunda kalırlardı. Bilgiyi saklama gücü olan belleğin hiyerarşik bir yapısı vardır. Bu yapıda duyumsal bellek, kısa süreli bellek, çalışma belleği ve uzun süreli bellek sıralaması yer alır.
Duyumsal bellek, duyu organlarının alabildiği tüm iç ve dış uyarıcılarla ilgili bilgileri içerir. Uyarıcı ortadan kalktığı hâlde duyum çok kısa süre devam eder. İşte duyumlarla elde edilen bilgiyi kısa bir süre saklama yetisine duyumsal bellek adı verilir.
Çalışma belleği, öğrenme, akıl yürütme, kavrama, karşılaştırma gibi karmaşık bilişsel süreçlerin gerektirdiği bilgileri kısa bir süre akılda tutma ve kullanmayı olanaklı kılan bellek türüdür.
Bu bellekte bilgiler bir taraftan depolanır, bir taraftan da bu bilgiler işlenir. Örneğin çevirmenler bir yandan herhangi bir dille söylenenleri depolar, bir yandan da istenen dile tercüme ederler.
Kısa süreli bellek, öğrenilen bilginin 2 ile 30 saniye gibi kısa bir süre tutulduğu bellek aşamasıdır. Kısa süreli bellek, bilinçli bir alandır ve kapasitesi çok dardır. Bir başka özelliği kolayca yanlış hatırlamaya yol açabilmesidir. Örneğin bir telefon numarası çevirirken dikkatimiz başka yere yoğunlaşmışsa yanlış çevirme olasılığımız fazladır. Burada kaybolan bilgiyi hatırlamaya çalışmanın yararı yoktur.
Kısa süreli bellekteki bilgilerin uzun süreli belleğe aktarılabilmesinin iki yolu vardır: tekrarlama ve gruplama. Tamamen hatasız bir tekrar yapılana kadar öğrenme devam ederse bilgilerin uzun süreli belleğe aktarılması kolaylaşır. Böylece kısa süreli belleğin 2 ile 30 saniye olan zaman sınırı aşılmış olur.
Bilgilerin uzun süreli belleğe aktarılmasının ikinci bir yolu gruplamadır. Uzun süreli bellekteki bilgiler aracılığıyla yeni birimleri anlamlı bir biçimde kümeler hâline getirme sürecine gruplama denir. Gruplama sayesinde kısa süreli belleğin 7 birimlik sınır zorluğu aşılmış olur. Örnekteki sayı dizisi 12 birimden oluşmaktadır. Gruplamadan sonra ise üç birime indirilmiştir.
Uzun süreli bellek, bilgilerin devamlı kaldığı bellektir. Bilgilerin kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe geçmesi protein sentezine bağlıdır. Proteinlerin oluşup hücrelerdeki yerlerini almalarıyla bilgilerin kalıcı olma durumu gerçekleşir. Yaşlılarda protein sentezi azalmış olduğundan yeni izlenim ve hatıraların eskilerden daha çabuk unutulduğu gözlenir. Bilinçli bir alan olan uzun süreli bellekte sürekli kaldığını söylediğimiz bilgileri hatırlayamamamızın nedeni elimizde yeterli ipucunun olmamasıdır.
| UZUN SÜRELİ BELLEK VE SÜREÇLER (USB) | |
| Girdinin Türü | Akustik, fonetik, sözel, görsel |
| Bilgi İşleme Türü | Özümseyerek kodlama, odaklanmış dikkat altında bilgiyi koruma |
| Dikkat Durumu | Üzerinde durulan olaylar için odaklanmış dikkat, yeni olaylar için pasif dikkat, aşırı öğrenilmiş olaylar için otomatik süreçler |
| Deneyimin Türü | İkincil bellek, anısal bellek, imgesel bellek, anlamsal bellek |
| Deneyimin Süresi | Çok uzun, kuramsal olarak son |
| Depolama Kapasitesi | Çok büyük, bilinen sınırı yok |
| Kapasitenin Arttırılması | Yeniden yapılandırma, yeniden düzenleme, özümseme, imgeleme |
| Deneyimin Sona Ermesi | Çürüme, bozucu etki, ipucuna bağlı unutma, bellek ötesi işlemler |
| Geri Çağırma | Otomatik, üretme ve tanıma |
| Temel İşlevler | Özümseyerek kodlama, deneyimi koruma, deneyimi değiştirme, örüntü algılama |