Alevilik-Bektaşilikteki Temel Kavram ve Erkânlar | Cem ve Cemevi

Cem, sözlükte bir araya gelmek, toplanmak gibi anlamlara gelir. Cem, Alevi-Bektaşi geleneğinde en önemli ayindir. Cemevi ise âyin-i cem erkânının yapıldığı; yol, adap ve erkânın öğrenildiği ve gösterildiği yerdir.

Cemevinde, cemaatin şahitliğinde talibin Pir’e verdiği bağlılık sözüne “ikrar verme” denir. Pir’e verilen bu söz Hz. Muhammed’e (s.a.v.) verilen ikrar olarak yorumlanır. Ona verilen ikrar ise Yüce Allah’a verilen ikrar anlamına gelir. El ele el Hakka demek, Allah’a (c.c.) verilmiş söz demektir.

Yılın  belli  zamanlarında   yapılan   önemli cemler bulunmaktadır. Dardan indirme cemi, Musahiplik cemi, Düşkünlükten kaldırma cemi ve Abdal Musa cemi gibi farklı zamanlarda yapılan cem türlerinin hepsi, cem evinde ve dedenin huzurunda gerçekleştirilir.

Bursa Nilüfer Belediyesi Cemevi
Bursa Nilüfer Belediyesi Cemevi

Cemin başlangıcında dede, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) manevi makamını temsil eden posta oturur ve başından sonuna kadar âyin-i cemi yönetir. Bu sırada Hz. Ali (r.a.) postuna oturan rehber, dedenin yanındaki yerini alır.

Dede cemi şu duayı okuyarak başlatır: “Bism-i  Şâh  Allah  Allah.  Vakitler  hayrola, hayırlar fethola, şerler def ola. Secdeye inen başlarınız ağrı, dert görmeye. Muratlarımız hasıl ol… Allah iki cihanda korktuğumuzdan emin, gönüllerimize iman, hastalarımıza şifa, borçlarımıza ödeme kolaylığı nasip eyleye.

Devlet ve milletimizin kılıcını keskin, sözünü üstün eyleye. Gökten hayırlı rahmetler, yerden hayırlı bereketler ihsan eyleye. Niyazlarımızı, lokmalarımızı kabul eyleye. Dualarımızı dergâh-ı izzetinde kabul eyleye. Dil bizden, nefes pirimizden ola. Nur-u Nebi, kerem-i İmam-ı Ali, gülbank-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli demine hû.”

Cemevinden bir görüntü
Cemevinden bir görüntü

Cem sırasında dede, ilk önce dargın olanlar varsa onları barıştırır. Daha sonra sırasıyla on iki hizmeti yerine getirecek canların duası, delil hizmeti (çerağ uyandırma, mum veya ışık yakma), tezekkâr hizmeti (abdest aldırma), kurban ve lokma hizmeti ve diğer hizmetler yerine getirilerek cem birlenir.

Ceme katılanlar topluca tövbe istiğfar ederler. Zakir (âşık), bağlama eşliğinde düvazimam (on iki imam aşkına okunan methiye), tevhit, miraçlama ve mersiyeler okur. Semahlar dönülür. Getirilen lokmalar, kesilen kurbanlar dede tarafından dualandıktan sonra dağıtılır. Dede, hizmet yapanlara dua eder ve hizmet aralarında çeşitli konularda açıklamalar yapar.

Cemin sonunda dede şöyle dua eder: “Bism-i Şâh! Allah, Allah. Oturan, duran, kovsuz, gıybetsiz Hakk Muhammed Ali deyip evine varan tüm canların Yüce Allah dildeki dileğine, gönüldeki muradına vasıl eyleye. Gerçeğe hû…”

ÂYİN-İ CEM TÜRLERİ

DARDAN İNDİRME CEMİ: Vefat eden bir kişinin ardından razılık alma cemidir. Ölen kişinin yedisi veya kırkında kurban kesilip lokma dağıtılır. Borcu varsa ödenir, alacağı varsa alınarak yakınına teslim edilir. Sağlığında gücendiği kimseler varsa onların razılığı alınır.

DÜŞKÜNLÜKTEN KALDIRMA CEMİ: İşlediği bir suç nedeniyle yol düşkünü ilan edildikten sonra tövbe ederek üzerindeki kul hakkını iade eden kişiler için yapılan cemdir. Dede bu kişilere hayır yapmaları, kurban kesip yoksullara dağıtmaları vb. uyarılarda bulunur. Bu kişiler bir daha yol düşkünü olmayacaklarına Hakk’ın ve halkın huzurunda söz verirler.

ABDAL MUSA CEMİ: Yılın ilk cemi, Abdal Musa adına, dargın olan kimselerin barıştırılması, insanlar arasında birliğin sağlanması amacıyla yapılır ve Abdal Musa cemi olarak adlandırılır. Buna göre herhangi bir ocak veya cem evine bağlı olan kimseler bir araya gelip kurban keserler. Tüm canlar bu kurban lokmasına katkıda bulunurlar.

Cemle ilgili 12 Hizmet

  1. Mürşit (Dede): Alevilik-Bektaşilikte, görev itibariyle Hz. Muhammed, Hz. Ali ve Hacı Bektaş Veli’yi temsil Cem erkânının başkanlığını yapar. Cenaze, musahiplik, nikâh, ad koyma ve sünnet törenlerini yönetir.
  2. Rehber: Yola girmek isteyenleri hazırlar, yol gösterir. Mürşidin en yakın yardımcısıdır.
  3. Gözcü: Rehberin yardımcısıdır. Cemin sessiz ve sakinlik içinde geçmesini sağlar. Cemin bekçisidir.
  4. Çerağcı (Delilci): Cemevinde bulunan aydınlatma araçlarını Buhurdanlıkları ve mumları hazırlar.
  5. Zakir (Âşık): Cemde tevhit, düvazde imam, mersiye, semah, nevruziye söyler.
  6. Süpürgeci (Ferraş): Cemevinin temizliği ile meşgul
  7. Meydancı: Cemevinde semahserleri kaldırır. Postları yerine
  8. Niyazcı: Kurbanları tekbir getirerek Gelen lokmaları alır ve lokmaların dağıtımını sağlar.
  9. İbrikçi: Cemde mürşidin ve cem erenlerinin abdest almalarını sağlar.
  10. Kapıcı: Ceme gelen erenlerin evlerinin güvenliğini sağlar.
  11. Peyikçi: Cem olacağını tüm canlara
  12. Sakacı: Cemevinde şerbet, saka suyu gibi şeylerin dağıtımını sağlar.

(Mehmet Eröz, Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik, s.104-138.)

Yorum yapın