Ahşap sanatı, maden işleri, taş oymacılığı, kalem işleri, cam işleri ve deri sanatı ve ciltçilik sanatlarına bakalım.
Ahşap Sanatı
Ahşap sanatının, Anadolu’da Selçuklu döneminde gelişip kendine özgü bir niteliği ulaşmış, Osmanlılarda da yaygın olarak kullanıldığını biliyoruz. Türklerde ahşap sanatı daha çok sehpa, kavuklu, yazı takımı, çekmece, sandık, kaşık, taht, rahle, kuran mahfazası gibi gündelik eşyanın yanı sıra; kiriş, konsol, sütun başlığı, tavan, kapı kanadı, pencere ve dolap kapağı, mihrap, minber, vaaz kürsüsü, sanduka gibi mimarlık ögelerinde uygulanmıştır.
Ahşap sanatında Osmanlı döneminde ağırlık sedef kakma eşyalarda göze çarpar. Bu teknikle rahleler, Kuran mahfazaları kürsüler, kapı kanatları ve çeşitli ev eşyaları yapılmıştır. I.Ahmed ve Murad’ın Topkapı Sarayı Müzesi’nde sergilenen tahtları ile İstanbul Deniz Müzesi’ndeki 4.Mehmet’in köşklü kayığı da Osmanlı sedef kakma işçiliğinin en güzel ve tanınmış örneklerindendir.
Maden İşleri
Türkler bilgilerini Anadolu’daki birikimle birleştirerek maden sanatını çok ileri bir düzeye taşımışlardır.
Maden sanatının gelişimi için de ilk yeri Selçuklular alır. Elimizdeki örnekler, olağanüstü işçilikleri, biçim malzeme, süsleme teknikleri ve desen çeşitliliği yönünde dönemin Suriye ve Mezopotamya gibi başka ileri maden sanatı merkezlerde üretilmiş eserlerden üstündür.
Osmanlılar, değerli taşlarla kakma yaparak süsledikleri hançer, miğfer, hayvan koşumu gibi savaş eşyası, buhurdan, ibrik, leğen, ayna gibi gündelik eşya üretmişlerse de, maden sanatında en ileri gittikleri alan mimarlıktır. Cami, sebil, şadırvan, türbe pencereleri için tunç ve pirinçten dövme ya da döküm teknikleriyle yaptıkları şebekeler, Osmanlıların maden sanatında verdikleri en başaralı ve anlamlı örneklerdir.
Taş Oymacılığı
Selçuklu döneminde dekoratif anlamda insan ve hayvan figürlerini de içeren çok zengin bir taş oymacılığı sanatı ile karşılaşır
Taş oymacılığında kullanılan süsleme ögeleri bitkisel motifler, geometrik motifler, yazı ve figürler olarak gruplandırılabilir.
Taş oymacılığından hayvan ve daha az olmakla birlikte insan figürlerine yal nız Selçuklularda rastlanır. En çarpıcı örnek Sivas Şifahanesi’ndeki ve Divriği Ulu Camisi’ne bitişik şifahanedeki erkek ve kadın figürler sayılabilir. Hayvan motifleri arasında ejderha, kartal, doğan, geyik, boğa, koyun, aslan, yılan, tavşan en çok rastlananlardır. Orta Çağ taş oymacılığı sanatının her türden en uygun ve eşsiz örneğini içeren Divriği Ulu Camisi benzersiz bir eserdir.
Kalem İşleri
İç mimarinin süslenmesinde çini kaplamaların yanında yer alan diğer bir sanat da kalem işleridir. Bunlar, sıva üzerine renkli olarak yapıldığı gibi, rölyef halinde olan şekilleri de vardır. Tahta üzerine yapılan kalem işleri, en zenginleri olup, tavan ve kubbeleri renklendirir. Kalem işlerinin her dönemin üslubuna göre Osmanlı sanatında geniş bir kullanış sahası vardır.
Cam İşleri
Anadolu’da Artuklular ve Selçuklular zamanında yapılan camlarla cami ve medreselerde kullanılan “şemsiye” adlı cam çeşitleri dikkate değerdir.
Kubadabad Sarayı kazılarında çeşitli renkte düz ve bombeli, yuvarlak camlar kısmı alçı içine gömülü olarak meydana çıkarılmıştır. Bunlar Alâeddin Keykubad sarayının pencerelerini süslüyordu.
Osmanlılar zamanında kandil, lâledan, çiçek vazoları, gülabdan, cam ve billûr kâseler, bardak, fincan ve şekerlikler, orduda kullanılan cam humbaralar, donanma fenerleri, fanuslar ve renkli cam pencereler geniş ölçüde üretilmiştir.
Deri Sanatı ve Ciltçilik
Türklerde çok yaygın el sanatlarından biri de dericiliktir. Deri işleri, cami kapılarının perdelerinden, kalkan, ok sadağı, kılıç kını, hayvan koşumu gibi savaş eşyasına; torba, pabuç, çizme, hurç gibi gündelik eşyaya; karagöz tasvirine kadar çok çeşitli alanlarda kullanılmıştır.
Özellikle Osmanlı dönemindeki kitap ciltlerinde, deri işçiliği gerçek bir sanat eserine dönüşmüş olarak çıkar karşımıza. Güzel bir hatla yazılan tezhip ve minyatürle bezenen el yazmalarının, çok özenle yapılmış deri ciltlerle kaplanarak değerleri daha artırılmıştır.